Kultna mjesta u Bosni i Hercegovini se definiraju relativno kasno, tek 1991. godine. Tada je uočeno da veoma malo zemalja na svijetu imaju kultna mjesta sve četiri monoteističke konfesije, ali i kultna mjesta religijskih zajednica koja praktikuju posjećivati i vjernici drugih konfesija.

Kultna mjesta religijskih zajednica u Bosni i Hercegovini se smatraju i mjestima čudotvornih ozdravljenja.

Profesor Džemal Ćelić je svojevremeno zapisao: „Svojevrstan je fenomen činjenica da kulturni i civilizacijski valovi, ma sa koje strane dolazili, uglavnom ne prodiru preko bosansko-hercegovačkih terena dalje. Ovdje se, međutim, ne samo prepliću već i izmiruju, manifestujući specifičnu historijsku koegzistenciju suprotnosti od najstarijih vremena do danas. Sve su ove suprotnosti i pomirenja ostavile svoje otiske, svoje pečate, u bogatom naslijeđu Bosne i Hercegovine, značajnom ne po monumentalnosti i kolosalnim dimenzijama, već po raznovrsnosti oblika i poruka, te svojevrsnoj sintezi koja ga nerijetko čini jedinstvenim”.

Od propasti antičkog svijeta pa do pojave modernog turizma onakvog kakvog danas poznajemo u našem regionu se putovalo radi trgovinskih, zdravstvenih i religijskih razloga.

Postoji i čitav niz manje ili više poznatih hodočasnih kultnih mjesta, svetilišta i običajnih obreda koji vuku svoje korijenje iz predhrišćanskog i predislamskog perioda kao što su običaji izlaska na planine za Ilinden, Ilijin dan ili Alidžun, ali i „novijih“ kao što je Gospa Olovska, Deževica, dovište Djevojačka pećina kod Kladnja…

Ovaj put pomenuću u tri nastavka kultna mjesta kao vjeru u moć izliječenja četiri vjerske zajednice u Bosni i Hercegovini i tri poznata kultna mjesta koje posjećuju građani u jednom obredu, bez obzira na vjeroispovijest.

Kultno mjesto Jevreja

Najveće kultno mjesto Jevreja je nacionalni spomenik grob rav Moše Danona u Stocu.

Veliki vezir Mehmed Ruždi-paša je došao iz Travnika u Sarajevo (1819.) i utamničio hahambašu Mošu Danona i desetoricu jevrejskih prvaka tražeći za otkup 500 kesa groša (dukata). Na molbu za pomoć muslimanskim prvacima čestitog Rafaela Levia, odazvali su se upravljači grada i oko 3000 ljudi je provalilo zindan i oslobodilo Jevreje. Sileđija Mehmed Ruždi-paša je tako od onoga koji zatvara postao zatvorenikom.

Vezir je 22. oktobra 1819. godine, morao pred kadijom u Sarajevu dati izjavu, a 248 uglednih građana na čelu sa Sejid Nurudin-efendijom (ocem čuvenog Fadil-paše Šerifovića) potpisuju mahzar protiv Mehmed Ruždi-paše. Tada je Ahdnama posljednji put potegnuta kao argument prilikom odbrane sarajevskih Jevreja.

Hodočasno mjesto – grob Moše Danona u Stocu

Kada je haham-baša, rav Moše Danon po tradiciji odlučio da život okonča u Svetoj zemlji krenuo je prema Dubrovniku odakle je lađom namjeravao otploviti u Palestinu. U Stocu (u mjestu Krajšina) se naglo razbolio (1830.) i umro. Danas se na tom mjestu nalazi jevrejsko groblje sa tri spomenika u obliku menore (sedmerokraki ili osmerokraki obredni svijećnjak).

U blizini se nalazi obnovljena Havra (2004.), kuća žaljenja, prostor za molitvu, sa stolicama i malom nišom. Na spomeniku rav Moše Danona je uklesan na hebrejskom slijedeći tekst:

Ovaj kamen koji je ovde podignut

Neka bude kao znak i spomenik

Ukopa jedne svete osobe

Čija su djela čudesna

O njemu se može kazati

Da je bio pobožan i svet

RABIN MOŠE DANON

Bio je naš učitelj i rabin

Njegova dobra djela

Neka nam pomognu. Amen

Odijelio se od ovoga svijeta, dana 20. sivana 5590/1830.g.

Na drugom spomeniku koji se nalazi u ovom prostoru piše: Albert Silberstein, gestorben in mai 1889., a na trećem spomeniku se ne razaznaje natpis, jer je spomenik oštećen.

Sve do prije Drugog svjetskog rata evropski Jevreji su na putu za Jerusalim na ćabu (tako su prije govorili Jevreji), svraćali u Stolac da bi se poklonili sjeni Moše Danona i od njega dobili blagoslov da idu dalje. Nakon Zida plača u Jerusalimu to je bilo najvažnije kultno mjesto Jevreja na svijetu. Holokaust (grčki olokauston – potpuno spaljen) nad Jevrejima u Drugom svjetskom ratu je zatro i taj običaj hodočasnika. Jevreji i danas svake godine u junu (na dan 20 sivana) hodočaste na grob rav Moše Danona u Stolac.

Detalj Starog jevrejskog groblja u Sarajevu

Treba znati i da je Staro jevrejsko groblje u Sarajevu drugo po značaju i veličini (poslije groblja u Pragu) u Evropi, ali i memorijalni kompleks kakvom radi oblikovanih specifičnosti spomenika nema premca u svijetu. Pred novim generacijama je posao istraživanja porijekla oblika sefardskih nadgrobnih spomenika u Sarajevu. Groblje je predloženo za upis na listu Svjetske kulturne baštine – UNESCO.

Staro jevrejsko groblje u Pragu (češki – Praha) je svjetski poznato kultno mjesto jevreja, a taj potencijal ima i Staro jevrejsko groblje u Sarajevu.

Kultno mjesto pravoslavnih

Manastirska crkva Vavedenja Bogorodice u Zavali, nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine  uz ostrošku isposnicu u Manastiru Ostrog u Crnoj Gori su kultna mjesta pravoslavnih.

Najstariji pisani dokumenat o Zavali je ugovor iz 1514. godine, o prodaji jednog vinograda manastiru. Iz ugovora se saznaje i ime tadašnjeg igumana-Serafiona. Očito je da je Manastir u Zavali postojao najkasnije početkom XVI vijeka, ali se ne zna zašto je krajem tog vijeka bilo potrebno obnavljati manastirsku crkvu. Ferman  za obnovu stare crkve je izdat 1587. godine, uz uslov da crkva ne smije da bude veća nego ranije.

Detalj manastira sa crkvom Vavedenja Bogorodice u Zavali kraj Ravnog

U manastiru Zavala je kao djete iz obližnjeg sela Mrkonjići, učio pisati sv. Vasilije Ostroški Čudotvorac (kršten kao Stojan Jovanović). I danas se smatra da se dešavaju iscjeliteljska čuda onim ljudima koji dođu na poklonjenje sv. Vasiliju Ostroškom Čudotvorcu. Putuje se u manstir Ostrog u Crnu Goru ali i u rodno mjesto Čudotvorca  Mrkonjići, kao  i u manastir sa crkvom u Zavali.

Ktitorski natpis u Zavali iz 1619.

Jedinstvene freske u svijetu nalaze se u crkvama u selima: Zavala (kod Ravnog u Popovom Polju) i Dobrićevo (južno od Bileće), koje je slikao bosanskohercegovački zoograf Georgije Mitrofanović (1550-1630), primjenjujući  vizantijski i italo-kretski stil slikanja. Hercegovac, Georgije Mitrofanović je oslikao i istočni zid manastira sv. Vasilija Ostroškog (današnja Crna Gora)  i trpezariju u manastiru Hilandar na Svetoj Gori u Grčkoj, jedinstvenom  u svijetu kombinacijom stilova fresko slikarstva.

Vizantijski stil fresko-slikarstva podrazumijeva slikanje četkom širim potezima, uglavnom bez detalja, a italo-kretski način fresko slikarstva je koristio kist. Georgije Mitrofanović je koristio oba stila, posebno italo-kretski stil za slikanje detalja lica i glave i po tome su njegove freske jedinstvene u svijetu.

Crkva u Zavali  zbog svjetskog značaja freski zoografa Georgija Mitrofanovića je danas obnovljena, donacijama Švedske vlade (fondacija CHwB uz domaće stručnjake).

Manastir Ostrog u Crnoj Gori

Ljudi vjeruju da je sv. Vasilije Ostroški veliki čudotvorac čija su čudotvorna djela poznata i izvan granica Srpske pravoslavne crkve. Njegovo sveto tijelo u cjelosti počiva u ostroškoj isposnici, nepodložno zakonu truljenja, evo već više od trista godina. Crkvica u kojoj leže mošti Ostroškog Sveca ispunjena je prijatnim mirisom, koji zadivljuje svakog poklonika.

Izvod iz neobjavljene knjige Kulturno i prirodno naslijeđe i turizam.

Dijelovi teksta pomenuti od istog autora u širem prilogu pod naslovom Crtice o zdravstvenim i trgovinskim putovanjima i kultnim mjestima regiona u Zborniku radova sa II simpozija “Izvori za prikupljanje i istraživanje podataka o zdravstvenoj i socijalnoj kulturi sa posebnim osvrtom na Srednjobosanski kanton i šire” – Franjevački samostan sv. Katarine Kreševo, 2013.

U slijedećem nastavku (2. dio): Kultna mjesta religijskih zajednica katolika i muslimana kao vjera u moć izliječenja.

(DEPO PORTAL/BLIN MAGAZIN/ad)