Piše: Adnan LUGONIĆ

SUKOB ZAPAD-ISLAM Otkako se desilo rušenje WTC tornjeva 11. septembra 2001. godine, ne jenjava priča o „sukobu“ između Istoka i Zapada, a pri tome se taj „sukob“ svodi na relaciju Zapad - Islam. Svako malo izađe neka nova knjiga, novinska analiza, film ili pak pozorišna predstava koja iznova pokušava ranskrinkati tu netrpeljivost dvaju svjetonazora i dati konačan i tačan odgovor šta se zapravo krije u tom vječitom neslaganju koje je svoj najmonstruozniji izraz dobilo tog 11. septembra, nakon kojeg, da se poslužim još jednom floskulom, ništa više neće biti isto. Većina tog materijala se svodi na manipulaciju stereotipima, gdje je sve postavljeno i predstavljeno površno, i time daje nove povode da se taj „nesporazum“ nastavi.
Autori nerijetko upadnu u zamku banalnog, politiziranog bavljenja jednim vrlo osjetljivim problemom. U novinskom i televizijskom diskursu to se može opravdati samom funkcijom tih medija, ali, kada je u pitanju umjetnost, očekuje se dublji i ozbiljniji pristup.  
 
NEMOGUĆA LJUBAV JOSEA I AJSHE U predstavi „Rušenje Ajfelovog tornja“, nastaloj po tekstu Jetona Neziraja, u režiji Kushtrima Bekteshija, tematizira se dosta toga – od zabrane burke, odnosno nikaba u Francuskoj, položaja žene u islamu, pitanja žrtve i dželata, vjerskog fanatizma do pitanja demokratije i individualnih sloboda. U jednom pokušaju da se objasni jedan priličnog širok i sveobuhvatan društveni problem, nije rečeno ništa novo, samo su nanovo otvoreni već poznati problemi i postavljena već odavno izrečena pitanja. Na početku predstave se činilo da će se, ovom problemu kulturnih podjela, pristupiti preko ljubavne priče između jednog Francuza (prodavca novina) i žene pod nikabom – Josea i Aiše. Promjena u njihovom odnosu, koji se može nazvati „platonskom ljubavlju“, nastaje u momentu kada Joese poželi da vidi Aišino lice i skida joj nikab mimo njene volje. Međutim, Jeton Neziraj, očito u želji da svojim tekstom što šire obuhvati problem, priču odvodi u mnoštvo različitih pravaca i ta ljubavna priča, koja posjeduje potecijal, gubi svoj tok. Težište se prebacuje na priču o vjerskom fanatizmu, gdje dvojica ekstremista, Karib i Habib (prvi odlučan i surov, drugi neinteligentan i zbunjen), kreću u potragu za nepoznatim „manijakom“ koji na javnim mjestima nasilno skida nikabe muslimankama. Do zapleta dolazi u momentu kada njih dvojica otmu Josea, misleći da je upravo on taj „manijak“. Neziraj ovaj zaplet kreira po poznatom dramaturškom modelu koji se koristi u komediji zabune – Habib preobučen u ženu pod nikabom, „hvata“ Joesa, dok se on, misleći za Habiba da je Aiša, izvinja zbog svog nepromišljenog postupka.

ISLAMSKI POGLED NA AJFELOV TORANJA U jednom stanu, sa pogledom na Ajfelov toranj, Karib i Habib muče Francuza kako bi iz njega izvukli priznanje za antiislamsko djelovanje. Tokom tog mučenja iznosi se niz klišeiziranih projekcija onog drugog, što donekle sam sukob odvodi na nivo dnevnopolitičkih previranja. Paralelno sa tim, Neziraj vodi priču koja se dešava u Osmanskom carstvu kada se propisuje nošenje nikaba svim ženama, prikazujući jednu drugu krajnost, jedan drugi vid neslobode. Također, povremeni dramaturški iskoci su i scene u kojima Joese „sanja“ Aišu, i tu nam autor daje informacije kako bismo iskonstruisali mogući razvoj njihovog odnosa. Ipak, do kraja predstave taj odnos ostaje nejasan, jer ne možemo biti sigurni da li su to njegova maštanja ili je pak riječi o rekonstrukciji prošlosti kroz flashbackove.

Dobra glumačka igra sarajevskih glumaca u predstavi o sukobu Zapad-Islam

Likovi su prilično plošno ispisani. Njihove biografije, te psihološki profil nisu izgrađeni, tako da ostaje mnoštvo „šupljina“ što glumcima otežava igru jer su prinuđeni da likove kreiraju iz opštih mjesta – svedni su na simbole Istoka i Zapada, tj. na simbole dviju različitih civilizacijskih vrijednosti. S tim u vezi, nije postignuta konkretizacija koju zatijeva pozorišna predstava, pogotovo ako je, kao što je ovdje slučaj, ona postavljena u realistični okvir. Po nivou kreacije ističe se lik Habiba, preko kojeg autor pokazuje niz kontradiktornosti, te zbunjenost mladog čovjeka u jednom sistemu manipulacija u kojem se ništa sa sigurnošću ne može znati i u kojem borba za prava jedne skupine nužno znači ugrožavanje prava drugih. Habib na kraju odbacuje nasilje i ekstremizam, što će ga koštati života. On u Joesu ne vidi zapadnjaka, već zaljubljenog čovjeka, a sistem traži ljude kao što su Karib, koji slijepo slijede neki „viši cilj“. Na kraju, Karib ubija i Habiba i Josea. Ovim, reditelj i pisac nam daju jednu pesimističnu sliku svijeta u kojem je humanost osuđena na smrt.

POHVALA ZA GLUMAČKU IGRU Ono što treba pohvaliti je glumačka igra. Glumci su se trudili da svojom igrom nadomjeste nedostatke teksta, odnosno da izvuku maksimum iz ponuđenog materijala. Međutim, u pojedinim scenama, njihova igra je bila stilski i žanrovski neujednačena, što je primjedba reditelju Kushtrimu Bekteshiju. Iako predstava ima odrednicu tragikomedije, humor u pojedinim scenama, određeno parodiranje stereotipa se doimalo viškom, „pojeftinjavalo“ je dramske situacije, a naročito ako se u obzir uzme kraj koji svojom tragičnošću odredi cjelokupni tonalite predstave.
      
 „Rušenje Ajfelovo tornja“ je predstava koja se bavi aktuelnim, globalno važnim problemom. Ona nam pokazuje da vođenje predrasudama nužno vodi do tragedije u kojoj pobjeđuju stereotipi i stradaju nevini. Nažalost, umjesto da se poigrava stereotipima, Jeton Neziraj mnoge stvari postavlja prilično stereotipno, a kada stereotipi prodru u umjetnost, uskrajuće se dublja dimenzija problema.    

GLUMAČKI ASAMBL: Adi Hrsutemović, Amar Selimović, Alban Ukaj, Alma Terzić, Irma Alimanović

(DEPO PORTAL)