Pripremila: Elma MURIĆ

Paržik je u Sarajevu živio 58 godina, od 1884. pa sve do smrti 1942. godine. U tom periodu rijetke su godine u toku kojih nije izgrađena, dograđena ili adaptirana neka od građevina za koje je ovaj arhitekt uradio nacrte.

Studirao je arhitekturu na Akademiji likovnih umjetnosti u Beču u Specijalnoj školi za antiku i njen produžetak u renesansu, u klasi profesora Theophila von Hansena (1813.-1891.).

Paržikova vještina u upotrebi renesansnog stila zapaža se na zgradi Srpskopravoslavne škole, Više gimnazije, Dječačke osnovne škole, Narodnog pozorišta, Vladine zgrade III i Zemaljskog muzeja u Sarajevu, dok su islamska arhitektura iz Španije i Egipta te detalji iz otomanske arhitekture (npr. kapiteli stubova) bili su inspiracija za oblikovanje Šerijatske sudačke škole u Sarajevu.

Na Aškenaškoj sinagogi Paržik je je primijenio dekorativne elemente iz egipatske i sirijske arhitekture. U oblikovanju Evangelističke crkve posegao je za oblikovnim repertoarom iz vizantijske, romaničke i renesansne arhitekture. Paržik je dao primjer kako se može skladno graditi uz postojeće arhitektonsko naslijeđe svojim projektom za zgradu Ulema-medžlisa (1909.) ispred Careve džamije u Sarajevu (na slici).

Projekti za Višu realku i Državnu štampariju pokazuju njegovo traganje za novim oblikovnim mogućnostima. U oblikovanju brojnih sakralnih objekata za Katoličku crkvu iza 1921. godine, Paržik je posebno uspješno upotrijebio kamen na crkvama u Rastičevu, Olovu i Sarajevu (Crkva sv. Josipa) te na dogradnji franjevačkog samostana u Jajcu, upotrebljavajući nemalterisanu opeku na detaljima crkve u Tesliću.

Bio je izvanredan poznavalac historijskih stilova koje je uspješno primjenjivao na skladnim arhitektonskim kompozicijama. Od 1884. do 1916. projektirao je i utjecao na projekte brojnih građevina čiju izgradnju je finansirala austrougarska uprava širom BiH, uključujući i sarajevsku Vijećnicu.

Više od 70 njegovih projekata iz ovog perioda je identificirano, ali se vjerovatno može pretpostaviti da je autor još oko 30 projekata drugih građevina za koje još nije pronađena dokumentacija. Po kvalitetu i obimu ovi projekti predstavljaju najznačajniji arhitektonski opus u austrougarskom periodu u BiH.

Njegovi savremenici su odali priznanja njegovom talentu dodijelivši mu Veliku milenijsku medalju na Milenijskoj izložbi u Budimpešti 1896. i viteški krst ordena Franca Jozefa (Franz Josef) 1899. godine. Od 1920. do 1939. godine projektirao je više od 40 sakralnih i drugih građevina za Katoličku crkvu u BiH ostvarivši najznačajniji opus ove vrste objekata u tom periodu.

Gradio je i dopunjavao tu sliku cijelog života te ispunio doslovno sadržinu epitafa koji je ispisan na njegovom spomeniku na katoličkom groblju Sv. Mihovil: "Čeh rodom, Sarajlija izborom".

Crkva Svetog Josipa

Sarajevsko naselje Marijin Dvor, koje se nalazi u centru grada, svojom ljepotom i gracioznošću krasi i Crkva Sv. Josipa.

Izgrađena je pred sami Drugi svjetski rat, sad već daleke 1940. godine. Građenje je započeo, 1936 godine, nadbiskup Šarić koji je na tom prostoru osnovao i Župu sv. Josipa za dio grada pod imenom Marijin Dvor.

Ova sakralna crkva izgrađena je u neoromaničkom stilu, a projektovao ju je i izgradio arhitekta Karlo Paržika.

Izgrađena je od bijelog hercegovačkog kamena.

Zemaljski muzej

Zgrada Zemaljskog muzeja je najznačajnije djelo arhitekte Karla Paržika. Muzej je osnovan 1885. godine, a za publiku je bio otvoren 1. februara 1888. godine.

Zgrada je izgrađena sa četiri, terasama međusobno povezana paviljona, a u sredini je lijepo uređena botanička bašta. Radovi na izgradnji objekta trajali su do 1913. godine kada je zgrada useljena. Po sveukupnim kvalitetima, ovaj monumentalni ansambl riješen u neorenesansnom duhu izvjesno je najbolje djelo arhitekte Karla Paržika.

Marijin dvor (Marienhof)

Karlo Paržik je projektovao i palaču Marijin dvor, koju podiže tvorničar građevinskog materijala August Braun i daje joj ime po svojoj ženi Mariji.

Zgrada Marijin Dvor (Marienhof) građena je od 1885. do 1899. godine kao stambeno-poslovna zgrada sa centralnim dvorištem.

Fasada je rađena u stilu neorenesanse i klasicizma kao i sve zgrade iz tog perioda koje je projektovao Karlo Paržik. Zgrada nosi simbol arhitektonskog naslijeđa iz austrougarskog perioda u našim krajevima.

Evangelistička crkva

Arhitekta Karlo Paržik bio je jedan od najplodnijih graditelja svog vremena. Jedno od njegovih monumentalnih djela je i Evangelistička crkva.

Jedina za vrijeme austrougarske uprave, izgrađena je 1899. godine, također po nacrtima Karla Paržika u romaničko-bizantijskom stilu kao centralna potkupolna građevina.

Krilni dijelovi objekta dograđeni su oko 1911. godine.

Arhitektonski i prostorno, graditelj je precizno oblikovao sam proces bogosluženja i ukazuje na njegova ishodišta.

Danas je ovo zgrada akademije likovnih umjetnosti.

Šerijatsko sudačka škola

Među njegovim prvim realizovanim projektima nalazi se i zgrada Šerijatsko sudačke škole sagrađena je 1887. godine u bogatom pseudomaurskom dekorativnom maniru sa elementima i detaljima skupljenim iz raznih regionalnih škola islamske umjetnosti.

U njoj je otvoren Muzej grada Sarajeva 1949. godine koji ima arheološku, historijsku, etnografsku i umjetničku zbirku.

Ovdje je značajno da se koncept organizacije osmansko-turskih medresa zasniva na principu unutrašnjeg dvorišta, što potiče još iz helenističke arhitekture.

Danas se u ovoj zgradi nalazi fakultet islamskih nauka.

Aškenaska sinagoga

Za vrijeme austrougarske uprave postojala je sefardska i aškenaška opština. Aškenazi dolaze u Sarajevo tek poslije 1878. godine. Grade sinagogu 1901. godine.

Oblik tog hrama je izgrađen sa ugaonim kupolama na visokim tamburima, a presvučen je plitkom pseudomaurskom dekorativnom plastikom.

Tokom izgradnje vršene su promjene od arhitekte Karla Paržika, autora objekta, a hram je završen 30.09.1902. godine.

Izbor pseudomaurskog stilskog izraza za jevrejski sakralni objekat nije slučajan jer ova dekoracija ukazuje na njihovo istočno porijeklo.

Danas je ovo jedina aktivna sinagoga u Bosni i Hercegovini i prvi jevrejski vjerski objekat izgrađen u pseudomaurskom stilu.

Zgrada Narodnog pozorišta

Narodno pozorište (prvobitno "Društveni dom") u Sarajevu je sagrađeno 1897. godine po projektima Karla Paržika.

Svečano otvorenje bilo je 2. januara 1899. godine predstavom "Medeja" Franza Grillparzera (1791-1872), austrijskog dramatičara koji je spajao formalno naslijeđe austrijskog baroka i idejne elemente njemačke klasike.

Izvedba je bila povjerena Hrvatskom narodnom pozorištu iz Zagreba, a počela je prologom Silvija Strahimira Kranjčevića - "Vili prosvjete". Za svo vrijeme austrougarske uprave to će prvenstveno biti "Vereinshaus" ili "Herrenclub" ili "Clubhaus" sa salom u kojoj se mogu održavati pozorišne predstave, tzv. "Saaltheater".

1922. godine dom je pretvoren u Narodno pozorište.

Hotel Evropa

Karlo Paržik je projektovao i prvi moderni hotel, hotel Evropu. A sagradio ga je 1882. godine Gligorije Jeftanović. Svečano je otvoren 12. decembra 1882. godine. Bio je to punih 110 godina najugledniji hotel u Sarajevu, od samog otvaranja pa sve do 1.8.1992. kada je u potpunosti izgorio.

Mnogo je pjesnika, slikara, umjetnika svih profila, političara, svraćalo u ovaj hotel, u vrijeme Monarhije, Kraljevine Jugoslavije, ali i kasnije, poslije Drugog svjetskog rata.

Rekonstrukcija ovog hotela je dovršena i hotel je ponovno svečano otvoren 12. decembra 2008. na svoj 126. rođendan.

Današnje ime hotela Evropa je hotel Europe.

(DEPO)