Bosna i Hercegovina je od posebne putarine za gradnju autoputeva i rekonstrukciju ostalih puteva, koja se naplaćuje po litri goriva od 2009. godine do danas prikupila čak 3,039 milijardi maraka, ali je do sada uspjela da završi samo 216,5 kilometara nepovezanih autoputeva i to pomoću kredita koje će njeni građani otplaćivati decenijama.
Od ovog novca Republici Srpskoj je nakon raspodjele pripalo 1,103 milijardi maraka, koje bi, da se njima dobro raspolagalo, bile sasvim dovoljne za izgradnju 106 kilometara autoputa za čiju je izgradnju tokom 20 godina utrošeno 1,1 milijardu maraka.
Umjesto toga, Srpska se za skoro svaki kilometar autoputa kreditno zadužila, a za one koji su u najavi, po svemu sudeći, tek nam predstoje nova opterećenja.
Prema podacima iz Uprave za indirektno oporezivanje, ovo je jedna od tri stavke posebno namijenjena za izgradnju autoputeva i puteva koja svakog vozača košta 0,25 KM po litri goriva.
U opterećenju pomenute litre goriva postoji još i stavka iz kojih se finansira izgradnja i održavanje (ostalih) puteva od 0,15 feninga po kojoj se od početka naplate skupilo 3,434 milijarde maraka, kao i akciza od 0,30 KM do 0,45 KM po litri i koja je od 2006. godine donijela čak 7,896 milijardi maraka.
Ova, najblaže rečeno ogromna sredstva, raspodjeljuju se tako što Srpskoj pripada 39 odsto, Brčko distriktu dva odsto, a FBH 59 odsto.
U Republici Srpskoj trenutno je, dakle, u upotrebi jedva 106 kilometara autoputa i to dionica Banjaluka-Gradiška i autoput “9. januar“ Banjaluka-Doboj, koji su uz izgradnju petlje “Mahovljani” plaćeni 1,1 milijardu maraka.
U UIO za portal Capital su objasnili da se po litri goriva koje se proda na tržištu u BiH trenutno plaća akciza od 0,30 do 0,45 KM po litri, te dvije putarine, od 0,15 KM za održavanje puteva i za izgradnju autoputeva i rekonstrukciju drugih puteva u visini od 0,25 KM po svakoj litri derivata.
- Ako uzmemo samo putarinu za izgradnju autoputeva, od 2009. godine do februara 2023. godine ukupno je prikupljeno 3,039 milijardi KM. Trenutno se na računu rezervi nalazi 211 miliona. Kad to odbijemo, ostane iznos od 2,828 milijardi KM, što je UIO rasporedila korisnicima. Republici Srpskoj je od tog iznosa pripalo 39 odsto što znači da je sa posebnog računa UIO za putarinu u prethodnom periodu Republika Srpska dobila jednu milijardu i 103 miliona KM - rekli su za Capital u UIO BiH.
Puno para, slaba realizacija
Prema informacijama iz Autoputeva RS, od 2009. godine do kraja 2022. godine na ime putarine ostvaren je prihod u ukupnom iznosu od 967.181.308 КM, što pokazuje da postoji razlika od blizu 136 miliona maraka manje nego što pokazuju podaci UIO.
- U 2009. godini, po ovom osnovu, na račun “Autoputeva Republike Srpske” je uplaćeno je 35 miliona КM, 2010. godine 30,7 miliona КM, 2011. godine 54,2 miliona КM, 2012. godine 38,4 miliona КM, a 2013. godine 48,2 miliona КM. U 2014. godini ostvaren je prihod od 41,1 milion КM, 2015. godine 53,6 miliona КM, 2016. godine 50,3 miliona КM. Za 2017. godinu ostvaren je 64,1 milion КM, u 2018. godini 109,7 miliona КM, 2019. godine 114,1 miliona КM, 2020. godine 102,4 miliona КM, 2021. godine 114,8 miliona КM i 2022. godine 110,1 milion КM - rekli su u “Autoputevima RS”.
Situacija je gotovo ista i u FBiH, koja se takođe uporno zadužuje za izgradnju autoputeva, iako joj od raspodjele pripada daleko veća suma novca nego Srpskoj, što baca sumnju da skupljena sredstva ne idu tamo gdje su namijenjena.
Do sada je u FBiH potpunosti izgrađeno i nalazi se u upotrebi oko 114,5 kilometara autoputa u FBiH, i to dionice Svilaj – Odžak, Zenica sjever – Tarčin i Međugorje – Bijača.
Savjet ministara BiH odobrio je prošle godine novo zaduženje za dionicu koridora “Vc” vrijedno 300 miliona evra, odnosno gotovo 600 miliona maraka za izgradnju dionice autoputa od Ovčara do Mostara.
Za koridor “Vc” vrijedan skoro 140 miliona maraka, Srpska se zadužila kreditom kod Evropske banke za obnovu i razvoj, uz grant sredstva Evropske unije.
U Republici Srpskoj gradi se druga dionica poznatija kao “Dobojska obilaznica” od petlje “Кostajnica” do Putnikovog brda i entitetske linije s FBiH čija je dužina 5,6 kilometara i vrijedna je skoro 300 miliona maraka i finansira se opet iz kredita.
Tu su najave ili izgradnje drugih pravaca. Na koridoru “Vc” od Tovire do Vukosavlja, još 36 kilometara, te autoput prema Srbiji, zatim od Vukosavlja do Brčkog i do Bijeljine, te dionica Rača-Bijeljina čija je vrijednost 258 miliona maraka.
Trenutno je otvoreno gradilište na putu Banjaluka-Prijedor, koji na osnovu koncesionog ugovora gradi kineski partner.
Tragično nepovezani
Ekonomski analitičar Igor Gavran objašnjava da podatak o prikupljenim sredstvima najuspješnije demantuje opravdanja vlasti za odbijanje prijedloga privremene suspenzije naplate akciza kao antiinflatorne mjere.
- Očigledno je da enormna sredstva prikupljanja po ovom osnovu nisu stavljena u funkciju izgradnje autoputeva u očekivanom obimu i ovaj model finansiranja se nije pokazao efikasnim. Jedini siguran efekat je drastično viša cijena goriva od inače moguće a time i viši troškovi poslovanja gotovo cjelokupne privrede i posljedično viši troškovi života građana. Takođe je opravdana sumnja da barem dio ovih sredstava nije utrošen namjenski jer tempo izgradnje autoputeva je neprihvatljivo spor”, kaže Gavran za Capital.
Naša tragedija je i u tome što su svi izgrađeni autoputevi nepovezani, kaže Gavran.
- Ta nepovezanost dionica je posebno tragična jer i one do sada izgrađene dionice čini skoro pa besmislenim. Sarajevo-Zenica i Doboj-Gradiška su praktično jedine dionice koje imaju neku svrhu i povezuju neke gradove. Ali i one tek parcijalno, jer još uvijek nisu međusobno uvezane. A i elektronska naplata putarine između entiteta je tek nedavno dogovorena - kaže Gavran.
Uz ova tri nameta na gorivo, treba napomenuti da svaki vlasnik vozila prilikom godišnje registracije plaća određeni namet za održavanje i izgradnju puteva kao i velika sredstva koja se prikupljaju od naplate putarina, a koja predstavljaju prihod preduzeća.
(DEPO PORTAL/ad)