Prošlo je 15 godina otkako je Kosovo proglasilo nezavisnost od Srbije (17. februara 2008.). Tim povodom DEPO Portal započeo je opsežni analitički serijal na temu "uticaj kosovske krize na Bosnu i Hercegovinu", autora Bojana Bajića. Večeras objavljujemo četvrti i posljednji dio serijala koji odgovara na pitanje: Zašto je Zapadu i Srbiji važno osnivanje Zajednice srpskih opština na Kosovu?

Prethodne nastavke čitajte ovdje.

Piše: Bojan BAJIĆ

Kao prvo treba pojasniti naziv Zajednice, u suštini se radi o Zajednici opština na Kosovu sa većinskim srpskim stanovništvem, a ne o ekskluzivnim konceptima kojim bi se uskratila prava drugih građana koji žive u tim opštinama. Radi se o desetak opština širom Kosova, od čega nekoliko na sjeveru Kosova koje gravitiraju Kosovskoj Mitrovici, a ostatak na jugu Kosova.

Prijedlog za institucionalno okupljanje Srba sa Kosova u jednu organizaciju je formalizovan Briselskim sporazumom iz 2013. godine koji su potpisale vlade Srbije i Kosova. U skladu sa Evropskom poveljom o lokalnoj samoupravi i zakonom Kosova, opštine bi imale pravo da sarađuju u okviru svojih ovlašćenja u oblasti ekonomskog razvoja, obrazovanja, zdravstva, urbanog i ruralnog planiranja.

Briselskim sporazumom je takođe dogovoreno da se Srbi sa sjevera Kosova integrišu u zajedničke kosovske institucije, kao i da Republika Srbija rasformira svoje institucije na sjeveru Kosova. Srpska strana je provela većinu svojih obaveza iz serije Briselskih sporazuma, a kosovska strana je naknadno odustala i počela opstruirati provedbu dogovora o formiranju ZSO.

Glavni uzročnik za zastoj u provedbi Briselskog sporazuma je kosovski premijer Aljbin Kurti koji je na političku scenu stupio sa radikalnijim političkim otklonom prema Srbiji i zahtjevima Srba sa Kosova, te u jednom trenutku preuzeo komandnu palicu od stare OVK političke garde, Hašima Tačija i Ramuša Haradinaja. Iz tih razloga se ovih dana vrši ogroman pritisak zapada na Aljbina Kurtija kako bi se odblokirao ovaj proces, te kako bi se Srbija privolila da potpiše sveobuhvatni sporazum o normalizaciji odnosa sa Kosovom, a sve u svjetlu velike ukrajinske krize.  

Glavni uzročnik za zastoj u provedbi Briselskog sporazuma je kosovski premijer Aljbin Kurti koji je na političku scenu stupio sa radikalnijim političkim otklonom prema Srbiji i zahtjevima Srba sa Kosova

Pošto se u BiH često pojavljuju komentari koji problematizuju osnivanje ZSO na Kosovu dovodeći to u kontekst sa nadležnostima Republike Srpske u BiH, mora se reći da ova dva slučaja ni približno nisu uporediva. Niti će ZSO imati nadležnosti koje ima Republika Srpska, niti su opštine teritorijalno spojene u jednu cjelinu, tako da je u tom smislu rang koji će ZSO imati nemjerljivo niži i u sebi ne sadrži potencijal veta za bilo kakve odluke Vlade Kosova koje se ne tiču konkretno ovih opština.

Postoje dva glavna razloga zašto je Srbiji i Srbima na Kosovu veoma bitno da se formira ZSO. Prvi je emocionalno-životni, a drugi formalno-pravni.

Odnosi i povjerenje između Srba i Albanaca su veoma narušeni sa velikim demografskim  disbalansom na štetu srpske zajednice na Kosovu, koja broji stotinjak hiljada stanovnika na cijelom Kosovu i čini spod 10% stanovnika u ukupnom broju. Posebno težak period za srpsku zajednicu je bio pogrom iz 2004. godine, kada su albanski ekstremisti pokrenuli masovne napade na srpsko stanovništvo, kada su zapaljene crkve i manastiri, bilo je poginulih i nastale su izbjegličke kolone.

Radi podsjećanja, punu kontrolu nad Kosovom su preuzele snage UN i KFOR-a u junu 1999. godine, od kada na Kosovu više nema srpskih vojnih, policijskih i bilo kakavih drugih snaga, pa se ovaj događaj iz 2004. godine u srpskoj zajednici smatra kao upozorenje da Srbi na Kosovu ne mogu opstati ukoliko ne budu osigurali kolektivna prava na različite načine i ukoliko budu odsječeni od zaštite Republike Srbije.

Odnosi i povjerenje između Srba i Albanaca su veoma narušeni sa velikim demografskim  disbalansom na štetu srpske zajednice na Kosovu, koja broji stotinjak hiljada stanovnika na cijelom Kosovu i čini spod 10% stanovnika u ukupnom broju

Ilustracija za ovo pojašnjanje je broj Srba u Prištini od povlačenja srpskih institucija sa Kosova 1999. godine do pogroma iz 2004. godine:

- broj Srba do dolaska KFOR – a (jun 1999.): oko 20.850
- broj Srba 31. decembra 1999. godine: oko 900
- broj Srba 2002. godine: oko 225
- broj Srba 24. marta 2004. Godine: 0

Formalno-pravni razlozi leže u presudi Međunarodnog suda pravde u Hagu (MSP) iz 2010. godine, koji je odlučivao o legalnosti Deklaracije o nezavisnosti Kosova koju je albanska većina na Kosovu proglasila 17. februara 2008. godine.

Na iznenađenje većine svijeta, MSP je utvrdio da Deklaraciju nije proglasila zvanična Skupština Kosova koja je djelovala u okviru UN Rezolucije 1244, već da su Deklaraciju potpisali albanski parlamentarci, ali ne djelujući kao Skupština, već u privatnom svojstvu, predstavljajući se kao politički lideri naroda. Od tadašnje Skupštine koja je brojala 120 poslanika, od čega su 109 bili Albanci, 10 Srbi i jedan Goranac, Deklaraciju je potpisalo 109 Albanaca, a Srbi i Goranac su napustili to zasjedanje.

Pošto je Rezolucija 1244 predvidjela da će se konačni status Kosova riješiti kroz politički sporazum, a da su Albanci jednostrano proglasili nezavisnost, koju su mnoge zemlje priznale, po istom principu su Srbi iz Skupštine Kosova odbacili akt o jednostranom proglašenju nezavisnoti i proglasili da Kosovo ostaje u sastavu Srbije, što je bio stav i Vlade Republike Srbije.

Za konačni bilans stanja u nekoj državi koji utvrđuje kako će odnosi biti uređeni, presudnu ulogu igraju poluge moći kojima strane raspolažu

Na ovaj način se došlo do pat pozicije u kojoj se proglašenje nezavisnosti Kosova na neki način vratilo na početak da se riješi pregovorima. Iako je priznanje zapadnih zemalja u de facto smislu pomoglo Albancima da pojačaju obrise državnosti, ali s druge strane su to isto uradili Srbi sa sjevera Kosova koji su odbacili nezavisnost, a Republika Srbija na sjeveru Kosova osnovala institucije Republike Srbije, pa je na toj teritoriji Srbija zadržala ingerencije.

U BiH se često čuju nesuvisli komentari da Aljbin Kurti ne treba dozvoliti Srbima na Kosovu da formiraju ZSO, pozivajući se na analogije da takva prava nemaju Albanci i Bošnjaci u Srbiji, ili Srbi i Bošnjaci u Hrvatskoj, ili Bošnjaci u Republici Srpskoj, itd. Ovakvi komentari dolaze iz tzv. salonske političke misli u kojoj se iz pogleda odozgo, tj. intelektualno iz određene škole mišljenja pokušavaju mjeriti ili određivati okviri kako države i društva trebaju izgledati. U političkoj areni, a naročito međunarodnoj političkoj areni, stvari se određuju konkretnim situacijama u konkretnim državama i odnosima političkih snaga u konkretnom stanju društvenih odnosa tih država. Za konačni bilans stanja u nekoj državi koji utvrđuje kako će odnosi biti uređeni, presudnu ulogu igraju poluge moći kojima strane raspolažu.

U slučaju odnosa Srbije i Kosova, nije Kosovo potrebno Srbiji da ostvari svoje članstvo u Ujedinjenim nacijama i raznim međunarodnim organizacijama kojima pristup imaju samo punopravne članice, jer je Srbija već članica Ujedinjenih nacija i drugih organizacija, već je Srbija potrebna Kosovu na tom planu, tj. u velikom broju slučajeva je potrebna saglasnost Srbije. U tom smislu na stolu za pregovore se ne nalazi pitanje manjina u Srbiji, već status srpske zajednice na Kosovu.

Srbija se ne  može lako odreći svog suvereniteta i teritorijalnog integriteta na Kosovu. Zbog takvog stava se Rusija nametnula kao veliki saveznik Srbije upravo zbog veta u Savjetu bezbjednosti UN, kojim Kosovo decenijama može ostati nedovršena država

Ako Kosovu npr. ne treba ništa od Srbije, onda oni jednostavno to mogu saopštiti i održavati zamrznuti konflikt. Mnoge političke snage u Srbiji bi to rado prihvatile jer po mnogim mišljenjima u Beogradu, zamrznuti konflikt bi bio u interesu Srbije. Ima i drugih glasova koji smatraju da bi Srbija trebala priznati Kosovo kao nezavisnu državu, ali to je apsolutna manjina.

Međutim, zamrznuti konflikt ne odgovara zapadu, jer to u svakom trenutku može da se nekim događajem odmrzne i pretvori u sukob, tako da minimalno Aljbin Kurti ne može izdržati pritisak sa zapada i moraće provesti sve prethodne sporazume i formirati ZSO.

Kad je riječ o Srbiji, situacija je dosta teža, jer se Srbija ne  može lako odreći svog suvereniteta i teritorijalnog integriteta na Kosovu. Zbog takvog stava se Rusija nametnula kao veliki saveznik Srbije upravo zbog veta u Savjetu bezbjednosti UN, kojim Kosovo decenijama može ostati nedovršena država.

Upravo je Kosovo ta poluga preko koje Rusija drži ključ stabilnosti na Balkanu, a nakon rata u Ukrajini je zapadu postalo jasno da u geopolitičkom nadmetanju sa Rusijom, Balkan se ne može osloboditi ruskog uticaja dok se Srbija ne oslobodi zavisnosti od Rusije, a ta zavisnost je nastala zbog Kosova.

E, u ovakvoj formuli je formiranje ZSO postao gotovo pa veliki spoljno-politički cilj SAD-a, jer je formiranje ZSO jedina moguća šansa da se javnost Srbije pridobije za kompromis Srbije na Kosovu. Jedino ako se javnosti Srbije izazove empatija za opstanak srpskog stanovništva na Kosovu, a ZSO se predstavlja kao oblik koji nudi tu nadu, onda se možda može dobiti natpolovična podrška građana Srbije za kompromis i sporazum između Srbije i Kosova.

Sada je postalo jasno ono što su prenijeli mediji prije mjesec dana, da su američki pregovarači saopštili Aljbinu Kurtiju da će ZSO biti formirana sa njim ili bez njega

Sporazumom Srbije i Kosova bi prestala potreba Srbije za ruskom podrškom, a samim tim bi se oslobodio put Srbije za evropske integracije, tj. prestanak politike "dvije stolice".

Sada je postalo jasno ono što su prenijeli mediji prije mjesec dana, da su američki pregovarači saopštili Aljbinu Kurtiju da će ZSO biti formirana sa njim ili bez njega. Ovakav ultimatum Amerikanci imaju puno pravo da stave pred premijera Kosova, jer Aljbin Kurti treba shvatiti da bez podrške Amerikanaca nema ni Kosova kao nezavisne države, a naročito nakon presude Međunarodnog suda pravde i vakuuma koji je nastao na putu ostvarenja državnosti Kosova.

- kraj -

Stavovi izrečeni u ovom tekstu odražavaju autorovo lično mišljenje, ali ne nužno i stavove DEPO Portala.

(DEPO PORTAL/ad)