Prošlo je tačno 15 godina otkako je Kosovo proglasilo nezavisnost od Srbije (17. februara 2008.). Tim povodom DEPO Portal započeo je opsežni analitički serijal na temu "uticaj kosovske krize na Bosnu i Hercegovinu", autora Bojana Bajića. Večeras objavljujemo treći dio serijala koji odgovara na pitanje: Da li je Kosovo presedan po međunarodnom pravu ili ne?

Prethodne nastavke čitajte ovdje.

Piše: Bojan BAJIĆ

Ako pojednostavljeno opišemo šta bi značila riječ presedan po međunarodnom pravu u kontekstu otcjepljenja Kosova od Srbije, to bi u najkraćem bila rasprava o tome da li priznanje Kosova kao nezavisne države daje pravo i drugim secesionističkim pokretima i teritorijama širom svijeta da slijede primjer Kosova i na taj način postanu nezavisne države. Vrhunski stručnjaci međunarodnog prava decenijama vode raspravu o tome da li su secesije izvan kolonijalnog konteksta legalne ili nisu. Mnogi su na stanovištu da jeste moguće, mnogi da nije, tako da ovaj tekst nema namjeru da elaborira ova pravna stajališta, ali ono što možemo u ovom tekstu jeste da otvorimo određene logične i konkretne refleksije na Bosnu i Hercegovinu.

Pojam presedan je za početak potrebno raslojiti na pravni i politički presedan.

Pravni presedan?

U pravnom smislu država postaje međunarodno priznata kada ima stolicu u Ujedinjenim nacijama, u skladu sa procedurom prijema države aplikanta u Ujedinjene nacije, što podrazumijeva razna odobrenja, uključujući i saglasnost Savjeta bezbjednosti UN u kojem pet država ima pravo veta, za šta znamo da Kosovo nije uspjelo proći.

Vrhunski stručnjaci međunarodnog prava decenijama vode raspravu o tome da li su secesije izvan kolonijalnog konteksta legalne ili nisu

U prošlom tekstu smo utvrdili da presuda Međunarodnog suda pravde nije pomogla u rasvjetljenju kosovskog pitanja, jer je utvrđeno da Deklaracija o nezavisnosti Kosova koja je usvojena 17.2.2008.godine ne krši međunarodno pravo, ali samo iz razloga što je utvrđeno da Deklaraciju nije usvojila Skupština Kosova, nego neformalni spisak albanskih političkih lidera kao izraz demokratske političke volje, prilikom čega je MSP precizno naveo da uopšte nije odlučivao o tome ima li Kosovo pravo da bude nezavisna država po međunarodnom pravu. To u prevodu znači da MSP nije odlučivao o pravnim reperkusijama Deklaracije o nezavisnosti, niti o tome da li je bilateralno priznanje od nekih država kršenje međunarodnog prava, niti uopšte o pravu otcjepljenja.

Jedino što možemo sada smatrati nekom vrstom pravnog presedana je mišljenje Međunarodnog suda pravde da razni politički lideri na raznim teritorijama mogu donositi deklaracije o nezavisnosti i da se to neće smatrati kršenjem međunarodnog prava, ali pod uslovom da oni koji proglašavaju nezavisnost to ne rade u kapacitetu autonomne skupštine kojom rukovode, kada bi se suočili sa problemom kršenja domaćeg ustava matične države, već je potrebno da se u tom činu predstave drugačije, kao neka neformalna skupina lidera naroda.

Pravi presedan u smislu međunarodnog prava bi bio načinjen kada bi npr. Savjet bezbjednosti UN donio odluku da prizna nezavisnost Južne Osetije bez saglasnosti matične države Gruzije, u kom slučaju bi Međunarodni sud pravde morao slijediti obrazloženje Savjeta bezbjednosti kao novouspostavljeno međunarodno pravo. Treba imati na umu da se ni u ovom slučaju presedan ne bi mogao primjenjivati linearno na sve druge slučajeve, jer bi SB UN obrazložio specifične okolnosti tog slučaja, kao što su postojanje naroda, teritorije, ugroženosti prava i sl., pa bi se presedanom više mogli smatrati kriterijumi na osnovu kojih je odobrena secesija bez saglasnosti matične države, a ne sami čin secesije.

Pravi presedan u smislu međunarodnog prava bi bio načinjen kada bi npr. Savjet bezbjednosti UN donio odluku da prizna nezavisnost Južne Osetije bez saglasnosti matične države Gruzije

Iz svega proizilazi da Kosovo u pravnom smislu nije presedan, upravo iz razloga što je Rezolucija 1244 za Kosovo ostala na snazi bez obzira što su albanski lideri proglasili nezavisnost i što je određen broj država priznao tu nezavisnost i uspostavio bilateralne diplomatske odnose sa Kosovom, a MSP je potvrdio da je Savjet bezbjednosti UN jedini ovlašten da Rezoluciju 1244 stavi van snage ili promijeni.

Politički presedan?

U političkoj ravni Kosovo obitava drugačije u odnosu na pravnu ravan. Ubrzo nakon što su albanski lideri usvojili jednostranu Deklaraciju i proglasili nezavisnost, mnoge zemlje su počele priznavati taj akt, uglavnom uz prateće obrazloženje da je Kosovo slučaj ‘sui generis’, tj.jedinstven slučaj koji se ne može koristiti kao presedan za druge slučajeve. Sve te zemlje su koristile svoje viđenje istorije, ustava, rata, represije, terorizma, bombardovanja, Kumanovskog sporazuma i Rezolucije 1244, međunarodne uprave i dr. u odnosima Srbije i Kosova, na čemu su zasnovali političku odluku da priznaju Kosovo.

Broj država koje su priznale Kosovo je u jednom trenutku dosegao broj od 109 priznanja, što je danas spalo na nekih 85 zemlja, jer je oko 25 država povuklo priznanje nakon što je Srbija u svojoj kampanji otpriznavanja Kosova tim državama prezentovala odluku Međunarodnog suda pravde u kojoj je utvrđeno da Deklaraciju nije usvojila Skupština Kosova, nego grupa albanskih lidera, što znači da MSP nije dao pravno mišljenje da privremena skupština Kosova ima pravo da proglasi nezavisnost u skladu sa Rezolucijom 1244, kao i da je Međunarodni sud pravde utvrdio da Rezolucija 1244 SB UN i dalje ostaje na snazi, te da proglašenje nezavisnosti Kosova nije uticalo na stav Ujedinjenih nacija i Savjeta bezbjednosti koji su jedini kreatori i izvor međunarodnog prava.  

Trenutno UN broji 193 države članice, pa je lako uočiti da je u jednom trenutku natpolovična većina podržavala nezavisost Kosova, a trenutno je taj procenat oko 44% u korist Kosova, a oko 56% u korist Srbije

Kako je prva grupa država koja je priznala kosovsku nezavisnost to učinila na bazi vlastite procjene, mimo odluke SB UN, tako se stvorila druga grupa država koja je na svoj način tumačila istorijske, pravne i druge okolnosti Srbije i Kosova, te zaključila da Kosovo ne ispunjava uslove da bude nezavisna država. Trenutno UN broji 193 države članice, pa je lako uočiti da je u jednom trenutku natpolovična većina podržavala nezavisost Kosova, a trenutno je taj procenat oko 44% u korist Kosova, a oko 56% u korist Srbije.

Mnoge države koje su odbile da priznaju Kosovo su upozorile da će one države koje su priznale Kosovo bez saglasnosti Srbije i/ili bez saglasnosti SB UN stvoriti međunarodni presedan sa dalekosežnim posljedicama, pa ćemo ovdje citirate neke od njih:

Argentina -   prema argentinskom ministru inostranih poslova, Horgey Tajini, Argentina neće priznati tzv. Kosovo jer proglašenje nezavisnosti ovog regiona ‘’predstavlja opasan presedan’’ i zato što ‘’Argentina podržava princip nepovredivosti teritorijalnog integriteta jedne zemlje’’.

Brazil – ne planira da prizna nezavisnost Kosova ukoliko takva odluka ne proizilazi iz dogovora sa Srbijom.

Grčka – grčki predsjednik, Karolos Papuljas je izjavio da rješenje mora biti zadovoljavajuće za obje strane i u skladu sa međunarodnim pravom i Poveljom UN, kao i da međunarodna zajednica treba da dozvoli onoliko vremena koliko god je porebno da se dođe do takvog rješenja.

Ukrajina – Ukrajinski predsjednik je izjavio da je situacija veoma ozbiljna, ali da će Ukrajina podržati srpski stav po pitanju Kosova na sastanku OEBS-a koji je održan 21. i 22. Februara 2008.

Urugvaj – neće priznati nezavisnosti Kosova i Metohije jer ne ispunjava nijedan od tri stuba nezavisnosti – poštovanje teritorijalnog integriteta država, rješenje dobijeno kroz pregovore i kompromis kao i priznavanje međunarodnih organizacija.

Čile – se zalaže za rješenje u skladu sa međunarodnim pravom i poveljom UN dobijeno mirnim pregovorima.

Španija - "Mi branimo potrebu da se pitanje teritorije Kosova riješi dijalogom Beograda i Prištine", naveli su iz Ministarstva spoljnih poslova Španije. Španija ostaje pri stavu da ne priznaje deklaraciju o nezavisnosti koju je Priština jednostrano usvojila 2008. godine, i smatra da je to bio jednostran i protivzakonit akt, rečeno je iz španske Vlade za prištinsku Gazetu ekspres.

Slovačka - u februaru 2008. godine, nekoliko visokih zvaničnika Slovačke dalo je izjave o nezavisnosti Kosova. Premijer Robert Fico je rekao: „Ne isključujem mogućnost da Slovačka nikada neće priznati Kosovo. Kosovo nije neka nezavisna teritorija, ono je sastavni deo Srbije u kome žive Srbi i pripadnici albanske nacionalne manjine. Deklaracija nezavisnosti krši osnovne principe međunarodnog prava”. Fico je rekao i da želi da se o Kosovu raspravlja u UN, jer je to jedina organizacija koja može da odlučuje o promjeni granica.

Rumunija - Dana 18. februara 2008. na zajedničkoj sjednici Parlamenta Rumunije izglasano je nepriznavanje nezavisnosti Kosova sa 357 protiv 27, uz podršku svih stranaka osim Demokratske unije Mađara u Rumuniji (UDMR). Rečeno je da Rumunija nije priznala Kosovo zbog straha od otcjepljenja Zemlje Sekelja, regiona u Rumuniji u kojem žive etnički Mađari, i zbog nepriznate države Pridnjestrovlje i dobrih odnosa Rumunije sa Srbijom.

Kina - U februaru 2008. godine kinesko ministarstvo spoljnih poslova dalo je saopštenje u kojem se naglašava da NRK „izražava ozbiljnu zabrinutost“ zbog jednostranog proglašenja nezavisnosti Kosova. Ministar je dodao da: „Rješavanje kosovskog pitanja je pritisak na mir i stabilnost balkanskog regiona, osnovnim normama koje regulišu međunarodne odnose, kao i autoritetu i ulozi SB UN. Jednostrani potez Kosova dovešće do niza posljedica. Kina je podržala stav Srbije rekavši da suverene države imaju pravo da spriječe jednostrane secesije i zaštite svoj integritet.

Rusija - U februaru 2008. godine rusko Ministarstvo spoljnih poslova je zatražilo da se održi hitan sastanak Savjeta bezbjednosti UN na kojem bi se razgovaralo o tom pitanju i da „oni koji razmišljaju o podršci separatizmu treba da shvate kakve opasne posljedice prijete da imaju njihove akcije po svjetski poredak, međunarodnu stabilnost i autoritet odluka Savjeta bezbednosti UN za čiju izgradnju su bile potrebne decenije“.

Iz svega proizilazi da priznanje jednostrano proglašene nezavisnosti Kosova od određenog broja država predstavlja politički presedan, jer sada svaka zemlja donosi vlastiti sud šta je u skladu sa međunarodnim pravom, a šta nije

Ovdje prezentovani stavovi nekih država koje se protive nezavisosti Kosova, koji su suprotni stavovima država koje su priznale Kosove, ne daju nam odgovor koji je stav u skladu sa međunarodnim pravom, da li stav onih država koje su priznale Kosovo ili onih koje nisu priznale, jer se nadležni organi Ujedinjenih nacija nisu izjasnili, već nesporno dokazuje da zemlje koje su priznale Kosovo tvrdeći da je to jedinstven slučaj i da nije presedan, nisu uspjele ubijediti ‘svijet’ u taj stav, već je očito da veliki broj država ima potpuno suprotan stav.

Iz svega proizilazi da priznanje jednostrano proglašene nezavisnosti Kosova od određenog broja država predstavlja politički presedan, jer sada svaka zemlja donosi vlastiti sud šta je u skladu sa međunarodnim pravom a šta nije, prilikom čega naravno svaka država koristi svoje argumente koji nisu ukršteni sa drugim stavovima unutar UN ili nisu verificirani od Međunarodnog suda pravde.

Posljedice ovog političkog presedana su se osjetile odmah u avgustu 2008.godine (6 mjeseci nakon proglašenja i priznanja kosovske nezavisnosti od nekih država), kada je Rusija u ehu priznanja Kosova priznala Južnu Osetiju i Abhaziju, odmetnute teritorije od Gruzije, pa onda 2014.godine priznala i anektirala Krim uz direktno pozivanje na priznanje Kosova od strane zapadnih zemalja, a na kraju izvršila agresiju na Ukrajinu što je dovelo svijet na ivicu svjetskog rata u kojem se Rusija najdirektnije poziva na kosovski politički presedan.

Međunarodno pravo je utvrđeno samo onda kada je u aktuelnom međunarodnom poretku prošlo kroz organe Ujedinjenih nacija, a sve izvan toga su faktička, zamrznuta, sporna i slična stanja

Ovdje je najbitnije naglasiti da je paušalno pozivanje na presedane kako bi se stvorili novi presedani i tako nastavilo ugrožavanje integriteta novih međunarodno priznatih država, takođe sve protivno međunarodnom pravu. Međunarodno pravo je utvrđeno samo onda kada je u aktuelnom međunarodnom poretku prošlo kroz organe Ujedinjenih nacija, a sve izvan toga su faktička, zamrznuta, sporna i slična stanja.

    
Bosna i Hercegovina

Reakcija Bosne i Hercegovine na nezavisnost Kosova je pomiješana. Bošnjački i hrvatski član Predsjedništva se oglašavaju u korist nezavisnosti Kosova, a srpski protiv. Zbog ustavnog ustrojstva i mogućnosti Republike Srpske i srpskog člana Predsjedništva da stave veto na odluku BiH da se izvrši priznanje Kosova, zvanična pozicija BiH ostaje protivna priznanju.

Ovakva pozicija predstavnika tri strane u BiH je kontradiktorna njihovim proklamovanim ciljevima. Odluka hrvatskih i bošnjačkih političara da neformalno podržavaju nezavisnost Kosova, tj.jednostrano otcjepljenje od Srbije, je suprotna njihovom zalaganju na unutrašnjem planu kada s pravom osporavaju Republici Srpskoj mogućnost jednostranog otcjepljenja. U međunarodnoj areni mnoge države koje imaju problem sa separatističkim ‘entitetima’ u svojim zemljama podržavaju teritorijalni integritet Srbije u vezi sa Kosovom, pa smo vidjeli da su to Španija, Rumunija, Slovačka, Kipar, Kina, itd.

Zapravo, izjava hrvatskog člana Predsjedništva Željka Komšića, koji na unutrašnjem planu strastveno brani međunarodno pravo i teritorijalni integritet BiH, na vanjskom planu daje izjave koje su protivne tom principu i saglasne su sa retorikom raznih separatističkih pokreta širom svijeta, pa tako u julu 2010. godine Željko Komšić, hrvatski član Predsedništva Bosne i Hercegovine, objavio je da je priznao Srbiju bez Kosova. Isti stav je ponovio i u decembru 2019. godine.

Ova čudna politička pozicija gore pobrojanih političara koja na svjetskoj pozornici stvara utisak da većinska BiH nema ništa protiv jednostranih secesija, se najbolje vidi kada se pogledaju stavovi pojedinih separatističkih entiteta iz svijeta u vezi Kosova

Isto tako i nekadašnji bošnjački član Predsjedništva Haris Silajdžić je dana 26. septembra 2008. dok je prisustvovao Generalnoj skupštini UN-a u Njujorku, u intervjuu Glasu Amerike rekao da podržava nezavisnost Kosova i da se protivi zahtjevu Srbije da MSP izda mišljenje o legitimnosti nezavisnosti Kosova. Silajdžić je govorio u svoje ime jer Predsjedništvo Bosne i Hercegovine nije usvojilo platformu koja bi mu omogućila da zvanično govori. U skorije vrijeme je i pretposljednji bošnjački član Predsjedništva Šefik Džaferović bio na istom fonu, kao i mnogi drugi visokopozicionirani bošnjački političari koji podržavaju jednostrano otcjepljenje Kosova.

Ova čudna politička pozicija gore pobrojanih političara koja na svjetskoj pozornici stvara utisak da većinska BiH nema ništa protiv jednostranih secesija, se najbolje vidi kada se pogledaju stavovi pojedinih separatističkih entiteta iz svijeta u vezi Kosova:

Baskija (koja pokušava da se otcijepi od Španije) – odobrava jednostrani potez kosovske skupštine i izjašnjava se za priznavanje nezavisnosti Kosova. Predstavnik za štampu baskijske vlade, Miren Azkarate, rekla je da je proglašenje nezavisnosti Kosova ‘’novi primjer u Evropi na koji se mogu rješavati problemi kroz dijalog i poštovanje želje građana’’, i dodala da u Evropi, ‘’sličan problem postoji i u Belgiji, Škotskoj, Baskiji i Kataloniji’’.

Katalonija (koja pokušava da se otcijepi od Španije) – je čestitala na odluci kosovskom parlamentu. Tadašnji potpredsjednik katalonske vlade (2008), Karod Rovira, poslao je pismo kosovskom parlamentu u kome mu je čestitao na odluci i na tome što su ‘’postigli nezavisnost i slobodu parlamentarnim putem’’.

Iako neki političari iz Republike Srpske još uvijek aktivno zagovaraju nezavisnost Republike Srpske pozivajući se na kosovski presedan, vjerovatno sa ciljem dobijanja jeftinih glasova, nesporno je nakon presude MSP o Kosovu utvrđeno da ne postoji pravni presedan u slučaju Kosova

Republika Srpska - je usvojila uslovan stav da ocjenjuje jednostrano proglašenje Kosova kao međunarodni presedan i zahtjeva od srpskih predstavnika u Parlamentu BiH da ne dozvole da BiH prizna nezavisnost Kosova. Takođe osuđuju zemlje koje su priznale kosovsku nezavisnost i poziva se na dalje pregovore između Beograda i Prištine. Narodna skupština Republike Srpske je takođe istakla da će RS imati pravo da stav prema svom državno-pravnom statusu utvrdi na referendumu, ako veći broj članica UN prizna na ovaj način proglašenu nezavisnost Kosova i Metohije.

Iako neki političari iz Republike Srpske još uvijek aktivno zagovaraju nezavisnost Republike Srpske pozivajući se na kosovski presedan, vjerovatno sa ciljem dobijanja jeftinih glasova, nesporno je nakon presude MSP o Kosovu utvrđeno da ne postoji pravni presedan u slučaju Kosova, da je Rezolucija 1244 i dalje na snazi, te da su nakon presude MSP obnovljeni pregovori između Beograda i Prištine, prilikom čega se vidi ‘de facto’ revidirani stav zapada koji aktivno radi sa Srbijom na soluciji da se izbjegne definicija Kosova kao presedana.

Interesantno je takođe da mnogi bošnjački političari još uvijek ovo nisu shvatili i ostali su na pozicijama podrške kosovskom ‘presedanu’, i oni vjerovatno sa ciljem dobijanja jeftinih glasova i tjeranja inata Republici Srpskoj i Srbiji, što je u svojoj suštini suprotno interesu države BiH da se međunarodno pravo poštuje bez izuzetaka.

- nastavlja se -   

U utorak, 28. februara, objavljujemo četvrti dio serijala: Zašto je zapadu i Srbiji važno osnivanje Zajednice srpskih opština na Kosovu?

Stavovi izrečeni u ovom tekstu odražavaju autorovo lično mišljenje, ali ne nužno i stavove DEPO Portala.

(DEPO PORTAL/ad)