Prošlo je tačno 15 godina otkako je Kosovo proglasilo nezavisnost od Srbije (17. februara 2008.). Tim povodom DEPO Portal započeo je opsežni analitički serijal na temu "uticaja kosovske krize na Bosnu i Hercegovinu", autora Bojana Bajića. U prvom dijelu autor je rezimirao "sličnosti i razlike Dejtona i Kosovske rezolucije", a u drugom se bavi "proglašenjem nezavisnosti Kosova i odlukom Međunarodnog suda pravde u Hagu".

Pretnodni nastavak čitajte ovdje.

Piše: Bojan BAJIĆ

Nakon neuspjelih pokušaja da se strane dogovore oko statusa Kosova, sa posljednjim odbijenim planom Martija Ahtisarija iz 2007. godine, konačno 17. februara 2008. godine Kosovo usvaja deklaraciju o nezavisnosti i proglašava nezavisnost, nakon čega je uslijedio niz bilateralnih priznanja od strane stotinjak država članica Ujedinjenih nacija predvođenih SAD i članicama EU, izuzev Španije, Grčke, Rumunije, Slovačke i Kipra.

Bez obzira na veliki broj zemalja koji su priznali nezavisnost Kosova i uspostavili bilateralne odnose, Kosovo nije primljeno u Ujedinjene nacije, obzirom da matična država Republika Srbija odbacuje akt o nezavisnosti Kosova kao neustavan, a dvije stalne članice Savjeta bezbjednosti UN, Rusija i Kina, ne podržavaju kosovsku nezavisnost, na koji način je Kosovo spriječeno da se u punom kapacitetu ostvari kao subjekt po međunarodnom pravu.  

Odgovor Srbije na jednostrano proglašenje nezavisnosti Kosova je bio vojno, politički i diplomatski limitiran, pa se Srbija iste 2008. godine odlučila na opciju da od Međunarodnog suda pravde zatraži savjetodavno mišljenje postavljajući pitanje (posredstvom GS UN) sljedeće sadržine: "Da li je jednostrano proglašenje nezavisnosti od strane privremenih institucija na Kosovu u skladu sa međunarodnim pravom?"

Da li dokument deklaracija o nezvisnosti krši međunarodno pravo? Na takvo preuređeno pitanje MSP je 2010. godine donio odluku da proglašenjem dokumenta deklaracija o nezavisnosti nije prekršeno međunarodno pravo

MSP u Hagu je uradio interesantnu stvar, koja je dodatno zakomplikovala status Kosova, tako što je odlučio da pitanje preuredi i da odgovori na sljedeće pitanje: "Da li dokument deklaracija o nezvisnosti krši međunarodno pravo?". Na takvo preuređeno pitanje MSP je 2010. godine donio odluku da proglašenjem dokumenta deklaracija o nezavisnosti nije prekršeno međunarodno pravo.

Obzirom da nas u ovom tekstu interesuju refleksije kosovskog spora na Bosnu i Hercegovinu, zbog toga se nećemo previše baviti distinkcijama između toga da li je nešto u skladu sa međunarodnim pravom, kako je bilo postavljeno u pitanju Srbije kroz GS UN, i da li nešto krši međunarodno pravo, kako je MSP preuredio pitanje. Takođe vrlo važan aspekt u pristupu Međunarodnog suda pravde jeste svođenje teme na sami dokument deklaracije o nezavisnosti. Dakle, MSP ne odgovara na ukupno pitanje državnosti Kosova, tj. da li je taj čin jednostranog proglašenja nezavisnosti u skladu sa međunarodnim pravom, što bi moglo konsekvetno dovesti u pitanje princip nepovredivosti granica globalno, nego priču svodi na dilemu da li "neki organ" smije usvojiti dokument koji se zove deklaracija o nezavisnosti.

Da bi situacija bila još interesantnija u pravcu koji niko na svijetu nije mogao isplanirati ili očekivati, ispostavilo se da deklaraciju o nezavisnosti nije izglasala privremena Skupština Kosova koja je formirana u okviru privremenog mandata UN, jer je MSP čitajući deklaraciju utvrdio da tu ne piše da je istu donijela privremena Skupština Kosova, već da je napisano da deklaraciju usvaja neformalna grupa građana: "Mi, demokratski odabrane vođe naših ljudi, ovim objavljujemo da Kosovo bude nezavisna i suverena država."

Usvajanje deklaracije o nezavisnosti ne predstavlja kriterijum za utvrđivanje suverenosti i nezavisnosti neke teritorije, jer ima puno istorijskih primjera da usvajanje deklaracije o nezavisnosti ne znači nužno da će do nezavisnosti doći

Iako je skup na kojem je izglasana i potpisana deklaracija održan u zgradi privremene UN Skupštine Kosova, iako su albanski poslanici privremene Skupštine glasali za deklaraciju, a srpski nisu, MSP je utvrdio da je ovu deklaraciju donijela skupina ljudi koja se nije deklarisala kao privremena Skupština koja ima određeni mandat samouprave po Rezoluciji 1244, pritom je tom spisku pridodato ime Hašima Tačija, koji nije bio član Skupštine, već premijer Kosova, kao i Fatmir Sejdiju, koji je bio predsjednik Kosova.  

Na ovaj način je MSP utvrdio da dokument deklaracija o nezavisnosti ne krši međunarodno pravo, jer ga je usvojila grupacija ljudi koja nije subjekt ili učesnik međunarodnog pravnog prometa, već ispada da je to demokratski izražena volja grupe građana koja se u aktu predstavila kao lideri naroda. MSP u svom obrazloženju navodi da njihova odluka ne odlučuje o stvarnom i ukupnom pravu državotvornosti Kosova, pa su netačne interpretacije da je MSP odlučio da je jednostrana secesija Kosova od Srbije u skladu sa međunarodnim pravom.

Dodatni argument je taj što usvajanje deklaracije o nezavisnosti ne predstavlja kriterijum za utvrđivanje suverenosti i nezavisnosti neke teritorije, jer ima puno istorijskih primjera da usvajanje deklaracije o nezavisnosti ne znači nužno da će do nezavisnosti doći, jer razni realiteti determinišu ta pitanja, dok s druge strane ima puno primjera kada je neka teritorija postala suverena i nezavisna a da uopšte nije usvojila dokument deklaracije o nezavisnosti.

Obzirom da međunarodno pravo striktno ne zabranjuje secesije i formiranje novih država, već je to predmet ustavnih rješenja unutar samih država, pa se međunarodno pravo aplicira implicitno kroz očuvanje nepovredivosti granica međunarodno priznatih država i drugih principa na tom fonu, iz čega proizilazi da dokument koji se zove deklaracija o nezavisnosti stvarno nema veliku međunarodno-pravnu težinu.

Ako uporedimo sa stavom MSP o Kosovu, ispada da deklaracija od 9. januara nije bila kršenje međunarodnog prava, upravo iz razloga jer su potpisnici deklaracije bili grupa građana koja nije bila subjekt međunarodnog prava, baš kao u slučaju Kosova

Ako uzmemo za primjer neuspješni referendum o nezavisnosti koji se održao u Škotskoj, lako ćemo demonstrirati ovu logiku, gdje se centralna Vlada Ujedinjenog kraljevstva složila sa održavanjem referenduma a onda je Parlament Škotske usvojio zakon o referendumu i građani su izašli na glasanje koje nije rezultirao dovoljnom željom građana da Škotska bude nezavisna. Da je referendum prošao, Parlament Škotske bi usvojio deklaraciju o nezavisnosti, nakon čega bi nastupilo priznanje od strane Ujedinjenog kraljevstva i drugih država, kao i prijem u UN. Iz ovog primjera se vidi da međunarodno pravo ne zabranjuje secesije ako je to u skladu sa ustavom matične države i ako postoji saglasnost centralne vlade, ali se jasno vidi da sami dokument deklaracije o nezavisnosti u cijelom procesu nije puno značajan dokument.

Iz svega proizilazi razumna pretpostavka da bi MSP osporio deklaraciju o nezavisnosti Kosova da je istu usvojila privremena UN Skupština Kosova, jer po Rezoluciji 1244 privremene institucije nemaju taj mandat, tj. takvom deklaracijom bi izašli izvan okvira definisanog Rezolucijom Savjeta bezbjednosti UN.

U ovoj tački dolazimo da važne paralele sa Bosnom i Hercegovinom i Republikom Srpskom. Ispada da je Deklaracija o proglašenju republike srpskog naroda Bosne i Hercegovine od 9. januara 1992. godine, koja je poznata kao datum osnivanja Republike Srpske, koju je usvojila neformalna Skupština srpskog naroda u BiH osnovana 24. 10. 1991. godine, koju su sačinjavali pojedini poslanici Skupštine BiH (iz stranaka SDS i SPO), ustvari bio neformalni skup grupe građana koji su donijeli deklaraciju o proglašenju republike srpskog naroda u BiH. Na bazi ove logike, ako uporedimo sa stavom MSP o Kosovu, ispada da deklaracija od 9. januara nije bila kršenje međunarodnog prava, upravo iz razloga jer su potpisnici deklaracije bili grupa građana koja nije bila subjekt međunarodnog prava, baš kao u slučaju Kosova.

Alija Izetbegović bio je neophodan Srbima da potpiše saglasnost kako bi se deklaracija o Republici Srpskoj od 9. januara pretvorila u nešto legalno po međunarodnom pravu, šta god to bilo na skali od autonomije do državnosti

Dalje proizilazi da je zabluda što se u BiH špekuliše da proglašenje kosovske nezavisnosti iz 2008. godine daje za pravo današnjoj dejtonskoj Republici Srpskoj da Narodna skupština Republike Srpske eventualno donese deklaraciju o nezavisnosti. Istina je da su Srbi u BiH svojom deklaracijom od 9. januara 1992. godine već uradili to što su Albanci uradili svojom deklaracijom o nezavisnosti iz 2008. godine. Ako bi pak današnja Narodna skupština Republike Srpske usvojila dekleraciju o nezavisnosti, onda bi to bilo protivno Dejtonskom mirovnom sporazumu i ustavu kao sastavnom dijelu istog, što bi uz protivljenje centralnih vlasti taj čin učinilo protivnim međunarodnom pravu. Mnogima može izgledati interesantno da po logici MSP-a, deklaracija od 9. januara 1992. godine koju je usvojila neformalna grupa poslanika ne krši međunarodno pravo, a eventualna deklaracija o nezavisnosti koju bi usvojila današnja legalna Narodna skupština Republike Srpske bi kršila međunarodno pravo.

Značajna razlika između Republike Srpske i Kosova je ta što su Srbi odustali od prvobitnog cilja da Republika Srpska bude u zajedničkoj državi sa Srbijom, kako je zacrtano u deklaraciji od 9. januara 1992. godine, tako što su odlučili da prihvate Dejtonski sporazum, što je na kraju bilo prihvatljivo Aliji Izetbegoviću koji je dao potpis na legalitet Republike Srpske.

Važno je istaći da je u svakoj opciji Alija Izetbegović bio neophodan Srbima da potpiše saglasnost kako bi se deklaracija o Republici Srpskoj od 9. januara pretvorila u nešto legalno po međunarodnom pravu, šta god to bilo na skali od autonomije do državnosti. Na Kosovu Albanci već 15 godina ne odustaju od svog cilja nezavisnosti od Srbije nakon što su 2008. godine proglasili deklaraciju o nezavisnosti, ali izgleda da moraju proći isti put kojim je prošla Republika Srpska da bi legalizovali svoj naum, a to je da nekako dobiju potpis predsjednika Srbije. Izgleda da ne može drugačije.

- nastavlja se -

U petak, 24. februara, objavljujemo treći dio serijala: Da li je Kosovo presedan po međunarodnom pravu ili ne?

Stavovi izrečeni u ovom tekstu odražavaju autorovo lično mišljenje, ali ne nužno i stavove DEPO Portala.

(DEPO PORTAL/ad)