Prošlo je tačno 15 godina otkako je Kosovo proglasilo nezavisnost od Srbije (17. februara 2008.). Tim povodom DEPO Portal započinje opsežni analitički serijal na temu "uticaja kosovske krize na Bosnu i Hercegovinu", autora Bojana Bajića. U prvom od dijelu autor rezimira "sličnosti i razlike Dejtona i Kosovske rezolucije".

Piše: Bojan BAJIĆ   

U javnosti Bosne i Hercegovine nije dovoljno poznato oko čega se radi u krizi oko Kosova koja je eskalirala zadnjih mjeseci na relaciji kosovskog premijera Aljbina Kurtija, predsjednika Srbije Aleksandra Vučića i međunarodne zajednice. Takođe se u BiH nedovoljno razumijeva kakvog uticaja kosovsko pitanje ima na BiH te da li ga uopšte ima, a posebno iz ugla međunarodnog prava i dejtonskog ustava u BiH.

Ovaj tekst nema ambiciju da odgovori na sva pitanja ili da elaborira svaku pojedinost, jer bi za takvo što bilo potrebno napisati stotine stranica, već ima za cilj da otvori ključna pitanja i utvrdi moguće paralele između Rezolucije 1244 SB UN, tzv. Kosovska rezolucija, kojom je uspostavljena privremena međunarodna uprava na Kosovu i Dejtonskog mirovnog sporazuma, kojim je utvrđena unutrašnja ustavna struktura u BiH, koja uključuje državni nivo vlasti BiH, entitete Federaciju BiH i Republiku Srpsku, distrikt Brčko i kantone u FBiH.

1.    Sličnosti i razlike Dejtona i Kosovske rezolucije

Osnovna razlika između Dejtonskog mirovnog sporazuma (novembar/decembar 1995.godine) i Rezulucije SB UN 1244 o Kosovu (jun 1999.godine), koja je uslijedila nakon Kumanovskog sporazuma kada su se vojska i policija SRJ povukle sa Kosova pod vazdušnim udarima Nato pakta, je u tome što je Dejton statusno završeni sporazum ili zatvoreni sporazum a Kosovski sporazum je statusno nezavršeni ili otvoreni sporazum.

Ovo znači da je status entiteta u BiH (Dejton) i kantona u FBiH (Vašingtonski sporazum iz 1994.godine) po ratnim linijama razgraničenja u BiH konačno utvrđen, zna se po Dejtonu da država BiH nosi međunarodni subjektivitet, da su entiteti unutrašnji nivo organizacije vlasti bez međunarodnog subjektiviteta. S jedne strane, BiH više nije unitarna, ali ni entiteti s druge strane nisu postali države. Na taj način je postignut kompromis kojim su okončana neprijateljstva, a krupna statusna pitanja su riješena.

Na prvi pogled se vidi da je 1999.godine Kosovo ostalo nedovršen posao. Slobodan Milošević je pristao na sporazum da Republika Srbija de facto ‘privremeno’ izgubi suverenitet i teritorijalni integritet na Kosovu kroz povlačenje svih institucija Republike Srbije sa Kosova...

Kosovska rezolucija uspostavlja privremene institucije uprave na Kosovu pod pokroviteljstvom UN, a KFOR međunarodne vojne snage osiguravaju bezbjednost i mir, dok su se sve institucije Republike Srbije po sporazumu povukle sa Kosova. U preambuli SB UN 1244 se potvrđuje privrženost svih država članica suverenitetu i teritorijalnom integritetu SR Jugoslavije i drugih država regiona i potvrđuje se apel iz prethodnih rezolucija za široku autonomiju i suštinsku samoupravu za Kosovo. U aneksu 1 se navodi princip da će se voditi politički proces ka uspostavljanju sporazuma o privremenom političkom okviru, koji će obezbjediti suštinsku samoupravu na Kosovu, uzimajući u potpunosti sporazume iz Rambujea  i principe suverenosti i teritorijalnog integriteta SR Jugoslavije i drugih zemalja u regionu. U aneksu 2 se navodi da pregovori između strana u pravcu postizanja rješenja ne treba da odlažu ili ometaju uspostavljanje demokratskih samoupravnih institucija…

Na prvi pogled se vidi da je 1999.godine Kosovo ostalo nedovršen posao. Slobodan Milošević je pristao na sporazum da Republika Srbija de facto ‘privremeno’ izgubi suverenitet i teritorijalni integritet na Kosovu kroz povlačenje svih institucija Republike Srbije sa Kosova, dok se iz teksta 1244 primjećuje da SRJ, a sljedstveno kasnije Republika Srbija, nije izgubila de jure ingerencije na Kosovu. Međutim, klauzule koje govore da će strane pregovorima riješiti pitanje statusa, stavile su ‘minu’ pod ovaj sporazum i rezoluciju, jer postoji mogućnost da strane nikad neće uspjeti da se dogovore oko konačnog rješenja. Vidimo da je prošlo već 24 godine od Rezolucije SB UN 1244 a takvog rješenja i dalje nema, uz periodične tenzije i izljeve nasilja koji prijete većoj eskalaciji, sve do mogućnosti ponovnog rata.

Za razliku od Srbije i Kosova, Dejton ‘savršeno’ funkcioniše u smislu da kantoni, entiteti i država provode izbore, formiraju se koalicione vlasti između nekad zaraćenih strana unutar jednog državnog sistema, a broj međunacionalnih incidenata nakon rata je zanemarljiv, a obični narod u BiH sarađuje i komunicira između sebe skoro bez ikakvih većih problema.   

BiH nije izgubila ni suverenitet ni teritorijalni integritet činjenicom da je u Dejtonu legalizovana autonomija Republike Srpske unutar BiH

Ako bi sada uporedili poziciju Bosne i Hercegovine i Srbije kao međunarodno priznatih država, u odnosu na Republiku Srpsku i Kosovo kao entitete ‘sklone’ separatizmu, očito je da je Bosna i Hercegovina na pitanju suvereniteta i teritorijalnog integriteta kao država u nemjerljivo boljoj poziciji nego Srbija. BiH nije izgubila ni suverenitet ni teritorijalni integritet činjenicom da je u Dejtonu legalizovana autonomija Republike Srpske unutar BiH.

Sa aspekta suvereniteta, država BiH i njene institucije su u oblasti vojske, carine, državne policije, granične policije, indirektnih poreza, monetarne politike, međunarodne politike, javnih nabavki, lijekova, pravosuđa, itd. nadležne na cijeloj teritoriji BiH, uključujući i Republiku Srpsku. Iako na samom startu broj državnih institucija nije bio tako brojan, neke su nametnute odlukama Visokih predstavnika, no ipak o ključnim prenosima nadležnosti entiteti su dali svoju saglasnost, uključujući tu i ustavni amandman iz 2009.godine kojim je Brčko konačno stavljeno pod suverenitet BiH, kojim je Republika Srpska finalno odustala od nedvojbenog teritorijalnog kontinuiteta svog istočnog i zapadnog dijela. Iako Republika Srpska ima veliki broj nadležnosti kojima samostalno upravlja i suverena je po mnogim pitanjima, no očito je iz pobrojanog spiska državnih nadležnosti da je suverenitet BiH u državnim pitanjima nesporan.

U isto vrijeme možemo primijetiti da na Kosovu Republika Srbija ima nulti suverenitet, tj. po Rezoluciji 1244 se ništa ne pita u praktičnom smislu, jer je upravu prepustila medjunarodnim institucijama i posljedično privremenim kosovskim institucijama koje su realno kontrolisane od albanske većine, osim u nekoliko opština na sjeveru Kosova oko Kosovske Mitrovice u kojima je apsolutna srpska većina, gdje su do Briselskog sporazuma funkcionisale institucije osnovane od strane Republike Srbije.

Iako Republika Srpska ima veliki broj nadležnosti kojima samostalno upravlja i suverena je po mnogim pitanjima, no očito je iz pobrojanog spiska državnih nadležnosti da je suverenitet BiH u državnim pitanjima nesporan

Kada je riječ o teritorijalnom integritetu, država BiH je obezbjeđena od separatizma i otcjepljenja Republike Srpske tako što je to pitanje zaključano u Dejtonu, tj. Republika Srpska takvo pravo i kapacitete ne posjeduje ni de facto, ni de jure, jer kao što smo gore već pojasnili, za razliku od Kosovske rezolucije koja je ostavila nejasno pitanje statusa u kojem se decenijama može otezati stanje bez rješenja, tj.može se ‘vječno’ kuhati i cementirati nova realnost bez prisustva institucija Republike Srbije na terenu, dok Dejton nema takav problem, tako da Republika Srpska ne može ni de facto, ni de jure osporavati državne institucije, a da to automatski ne postane jasno anti-dejtonsko djelovanje.
 

Iz svega proizilazi da je Alija Izetbegović, koji je kao zvanični predsjedavajući Predsjedništva Republike Bosne i Hercegovine u momentu potpisivanja Dejtona, svojim potpisom osigurao de jure status Republike Srpske kao entiteta sa visokom nivoom autonomije i samouprave, ali nedvojbeno unutar međunarodnih granica BiH, za šta je osuđivan od pojedinih bošnjačkih krugova za izdaju, ipak bolje i mudrije ‘igrao igru’ u zadatim okolnostima od Slobodana Miloševića, koji je kao predsjednik Republike Srbije stavio potpis na de facto gubitak Kosova, takođe optuživan od nekih krugova u Srbiji za izdaju, iako ne de jure, ipak je pristao na nejasne formulacije oko ročnosti međunarodnih privremenih institucija kojima je predao suverenitet i nejasnih i neizvjesnih odredbi oko budućih pregovora o konačnom statusu, gdje nije predvidio da to omogućava vječni status quo na štetu institucija i državnosti Republike Srbije.

Međutim, s druge strane kad se pogleda, ni kosovski Albanci nisu Rezolucijom 1244 dobili rješenje, jer je očito da im nije dovoljno dobro da budu neka nova ‘Republika Srpska’ unutar Srbije, jer hoće nezavisnu državu, koju de facto imaju (uz sporne ingerencije na sjeveru Kosova u opštinama sa srpskom većinom), ali ipak ne mogu nikako da izdejstvuju de jure status kroz članstvo u Ujedinjenim nacijama i vezanim međunarodnim organizacijama, što je trajni izvor frustracije i drugorazrednosti u međunarodnoj areni punopravnih država.

Iz svega proizilazi da je Alija Izetbegović..., ipak bolje i mudrije ‘igrao igru’ u zadatim okolnostima od Slobodana Miloševića

Bitno je primijetiti da su Alija Izetbegović i Slobodan Milošević pod prinudom u okolnostima rata potpisali sporazume o izmjeni državno-pravnog ustrojstva svojih država, što potvrđuje istorijsko pravilo da se krupne državne promjene mogu provoditi isključivo u vanrednim istorijskim okolnostima, koje najčešće znače rat i nasilje, kada nema standardne političke dinamike između vlasti i opozicije. Zbog toga sve stabilne demokratije svijeta, uglavnom zapadne, desetinama pa i stotinama godina vrše puzajuće ustavne promjene, jer izborni četverogodišnji ciklusi ne dozvoljavaju da se bilo šta krupno promijeni u tako kratkom vremenu. Čak ni proste jednonacionalne države ne mogu izvršiti teže ustavno-pravne zahvate u atmosferi demokratskih izbornih ciklusa, tako da sporost ustavnog razvoja nije specifičnost samo komplikovanih višenacionalnih društava.

Kada se ova situacija sa Kosova projektuje na BiH, dolazi se do objektivne spoznaje o vrijednosti Dejtona. Prosto je nevjerovatno kako je u okolnostima turbulentnih devedesetih godina XX.vijeka Alija Izetbegović uspio da očuva i suverenitet i teritorijalni integritet, puni međunarodni legalitet i legitimitet Bosne i Hercegovine, što Slobodan Milošević nije uspio na Kosovu, pa pritom da Dejton bude još zaključani sporazum koji ne ostavlja nikakvu mogućnost da se Republika Srpska otcijepi bez saglasnosti Sarajeva. S druge strane, prosto je nevjerovatno kako se Republika Srpska uspjela legalizovati kroz Dejton, i to kroz zaključani Dejton koji joj pruža garancije i mehanizme da Sarajevo ne može nikad osporiti njenu autonomiju bez saglasnosti Banje Luke.

Ako se iz kosovskog primjera izvuče zaključak, lako je uočiti da je Dejton pronašao savršenu mjeru balansa između sukobljenih strana. Srbija i Kosovo su ispali iz takvog balansa...

Izgleda da su u Bosni i Hercegovini mnogi razočarani u Dejton i htjeli bi da ga iz različitih suprostavljenih pobuda stave van snage, pa tako zaključujući da je nebo samo ono što se vidi iz našeg bunara nema dovoljno svijesti među narodom o tome koliko je Dejton zapravo dobro rješenje u promjenjivim i često opasnim međunarodnim okolnostima. Ni manje, ni više Dejtona nije potrebno, treba samo da se iskoristi ta zaključana stabilnost u interesu malih ljudi koji tu žive, jer ako se iz kosovskog primjera izvuče zaključak, lako je uočiti da je Dejton pronašao savršenu mjeru balansa između sukobljenih strana. Srbija i Kosovo su ispali iz takvog balansa i zato još uvijek lutaju po bespućima međunarodnog prava, nestabilnosti i neizvjesnosti.

- nastavlja se -

U utorak, 21. februara, ovjavljujemo drugi dio serijala: Proglašenje nezavisosti Kosova 2008. godine i odluka Međunarodnog suda pravde u Hagu

Sve nastavke možete čitati ovdje.

(DEPO PORTAL/ad)