Izvor: Prvo zdravlje
Piše: dr Milan Blagojević, specijalista interne medicine

Za istraživanje i analizu sporta kao društvene djelatnosti, bitno je da se sport posmatra kao relativno jedinstvena cjelina koja obuhvata važne činjenice modernog društva i njegove kulture. Potrebno je razlikovati sport kao vaspitno-obrazovni proces, pedagošku metodu i rekreativni sport te trening od vrhunskog profesionalnog sporta kada je sportska aktivnost jedina ili osnovna djelatnost.

Nema sumnje u to kako je sport i sportska aktivnost zdrava i poboljšava životni status, ali kada intenzivno vježbanje prelazi granice našeg tijela, onda fizička aktivnost može da bude pogubna, naročito kod onih kod kojih postoji neprepoznata bolest.

Iznenadna smrt profesionalnih sportista ili samo običnih rekreativaca za vrijeme treninga, takmičenja ili neposredno nakon, jeste događaj koji je po svojoj naravi tragičan. Iznenadno umiru mlade, naizgled zdrave i osobe sa zdravim životnim navikama.

Šta je infarkt miokarda ili srčani udar?

Infarkt miokarda ili srčani udar (lat. infarctus myocardii) je posljedica potpunog prekida dotoka krvi u koronarnoj arteriji ili njenim granama. Najčešće nastaje naglo, akutno, zbog tromboze koja začepi otvor koronarne arterije ili njenih grana i dovede do infarkta. Drugi su uzroci krvarenje u zid arterije, tromboembolija iz lijevog atrija, ponekad čak i jak udarac u grudnu kost (lat. sternum). Ako bolesnik preživi infarkt u pogođenom području miokarda, razvija se najprije ishemija (smanjena prokrvljenost), zatim infarkt i nekroza (propadanje tkiva) koju kasnije zamijeni fibrozno tkivo, tj. ožiljak.

Razlika između infarkta i iznenadnog srčanog zastoja

Važno je naglasiti razliku i samu isprepletenost između infarkta i iznenadnog srčanog zastoja (aresta). Nasuprot infarktu kojeg smo već opisali, iznenadni srčani zastoj nastaje kada električni signali koji kontrolišu sposobnost pumpanja srca naprave kratak spoj. Iznenada, srce može da počne da kuca veoma brzo izazivajući komoru srca da treperi, umjesto da pumpa krv na koordinisan način.

Ovaj poremećaj ritma zove se ventrikularna fibrilacija i nastaje kao odgovor na problem srca koji može, ali i ne mora biti otkriven. Ventrikularna fibrilacija remeti pumpanje srca, zaustavljajući dotok krvi do ostatka tijela. Osoba koja pretrpi iznenadni srčani zastoj odjednom se sruši, izgubi svijest, gubi puls i prestane da diše.

Bez neposredne kardiopulmonalne reanimacije ili udara iz automatskog defibrilatora, osoba obično premine u roku od nekoliko minuta, zbog čega se i zove iznenadna srčana smrt. Međutim, postoji veza između srčanog udara i iznenadnog srčanog zastoja. Srčani udar može da pokrene “električni kvar u srcu“, koji može dovesti do iznenadnog srčanog zastoja.

Koji su uzroci srčanog udara kod sportista?

Upravo su srčani udar i same iznenadne srčane smrti poslednjih godina, uzrok tragičnih događaja na sportskim terenima. Tragedije se javljaju i tokom rekreativnog bavljenja sportom, a nažalost i na dječijim igralištima. Najčešće se ovi tragični događaji definišu kao iznenadna srčana smrt.

Iznenadna smrt sportista na terenu bila je predmet brojnih studija na univerzitetima i institutima širom svijeta, pa se ovaj epilog definiše kao srčani zastoj koji nastaje do šest časova poslije aktivnosti, a da pri tom ranije nije verifikovano oboljenje. Osnovna odlika ovog fenomena jeste tipično nastajanje tokom ili neposredno poslije treninga, odnosno takmičenja, tj. poslije intenzivnog fizičkog napora kao uzročnog faktora.

Najčešći uzroci iznenadne srčane smrti i srčanog udara su:- kod starijih od 35 godina – ateroskleroza koronarnih krvnih sudova – infarkt,

– kod mlađih od 35 godina – nasljedni poremećaji koji uzrokuju električnu nestabilnost i smrtonosne aritmije.

Pojedini nasljedni poremećaji kod kojih postoje određena ograničenja u odnosu na aktivno bavljenje sportom:- hipertrofična kardiomiopatija HCM,

– anomalije koronarnih arterija,

– aritmogena displazija desne komore,

– Marfanov sindrom.

Pored gore navedenih, postoji i grupa genetičkih aritmogenih sindroma:

– dugi QT interval,

– kratki QT interval

– Brugada sindrom,

– Tzv. torsades de pointes.

WPW sindrom, uzrokovan postojanjem akcesornog puta (Kentov snop), takođe, zavrjeđuje posebnu pažnju.

Primjeri iznenadne srčane smrti i statistika

Prvi slučaj iznenadne srčane smrti usljed fizičkog napora, zabilježen je kada je na ovaj način preminuo Grk Filipides (Pheilippides). On je 490. god. p. n.e. trčao od Maratonskog polja do Atine (42 km) kako bi što prije saopštio vijest o pobjedi Atinjana nad Persijancima. Na osnovu tog slučaja, u sportu je definisana institucija maraton, kao sportska disciplina dugoprugaša pa su 42 kilometra uzeta za dužinu staze maratona.

Nažalost, i u današnjem vremenu brojni su primjeri srčanog udara i iznenadne smrti kod sportista i na sportskim terenima današnjice. Milioni gledaoca na tribinama i pored malih ekrana pratili su dramu koja se odvijala na stadionu Gerland u Lyonu tokom utakmice polufinala FIFA-inog Kupa konfederacija između Kameruna i Kolumbije.

Pogled na nepomično tijelo kamerunskog fudbalera Marka-Viviena Foea izazvao je šok i planetarnu žalost u svijetu koji je s nevjericom svjedočio tragediji kakva se rijetko viđala na sportskim terenima. Teška bitka ljekara i prirode trajala je 45 minuta, da bi na kraju bilo objavljeno da je kamerunski reprezentativac preminuo usljed hipertrofične kardiomiopatije.

Ispostavilo se da će slučaj nesretnog Kamerunca biti samo početna karika u nepreglednom lancu iznenadnih smrti sportista. Jer, uslijedili su brojni drugi slični slučajevi – fudbaler Benfice Miklas Feher, Brazilac Serginho, član Sevillin Antonio Puerta, zvijezda Fiorentine Davide Astori, koji su zapravo potvrda da smrt više ne bira niti stanje niti godine.

Muškarci su češće pogođeni iznenadnom smrću na sportskom terenu (1 slučaj na 37.790), u odnosu na žene (1 na 121.593), a zanimljivo je da su joj podložniji tamnoputi sportisti, uprkos tome što, prema mnogim parametrima, imaju bolje predispozicije za vrhunski sport.

Statistika govori da su kolaps, iznenadna smrt i srčani udari na sportskom terenu, u procentima, relativno konstantne učestalosti: 1:40.000 do 1:80.000 sportista godišnje. U muškom nogometu, rizik za iznenadnu smrt je 1 na 23.689, ali u košarci je znatno veći – 1 na 8.978. Ovo se objašnjava time da bi se košarka mogla smatrati napornijim i eksplozivnijm sportom, sa fazama iznenadnog i visokointenzivnog sprinta, sa puno skokova i sa aktivnošću koja uključuje držanje ruku visoko iznad glave, a sve je to veoma naporno.

Košarkaškom povećanom riziku, međutim, doprinosi i činjenica da su košarkaši u pravilu visoki iznad prosjeka, što znači da dio njih ima tzv. Marfanov sindrom – slabost vezivnog tkiva (tkivne “armature” u organizmu) pa je među njima povećana učestalost aortne disekcije, tj. rascjepa zida aorte.

Rizici od iznenadne srčane smrti

Većina ovih stanja koja mogu da dovedu do tragičnih posljedica mogu se uočiti na redovnim preventivnim pregledima sportista. Najbolja prevencija za sportiste su temeljiti sistematski ljekarski pregledi, kojima je upravo svrha rano otkrivanje svih strukturalnih ili funkcionalnih srčanih anomalija.

Sve osobe koje učestvuju u nekom obliku redovne fizičke aktivnosti trebalo bi da se podvrgnu pregledu. Za aktivne sportiste je to predviđeno i zakonom (npr. Zakon o sportu u RS, član 120.) i Pravilnikom o utvrđivanju zdravstvene sposobnosti sportista za obavljanje sportskih aktivnosti i učestvovanje na sportskim takmičenjima. Pravilnik definiše obim pregleda, učestalost i lica koja su kvalifikovana da izvrše pregled.

Pregled bi trebalo da izvrši ljekar specijalista medicine sporta, svakih šest do dvanaest mjeseci. Pregled treba da obuhvati anamnezu, antropometrijska mjerenja, fizikalni pregled, analizu EKG-a i tumačenje laboratorijskih analiza krvi i mokraće. U slučaju da se uoče određeni poremećaji, indikuju se dodatni pregledi (najčešće kardiološki). Tada je potrebno raditi fokusirane kardiovaskularne preglede. Obavezno treba snimati EKG (elektrokardiogram), a povremeno raditi i ultrazvuk srca (ehokardiografiju).

Ako se na ovim pretragama posumnja da nešto nije uredu, sportistu treba uputiti na magnetnu rezonancu srca (CMR), ergometriju (test opterećenja), holter-monitoring srčanog ritma najmanje 24 sata, a nekad i višednevni, a povremeno i na genetsko testiranje.

Nažalost, u praksi se često primjećuje da se sportisti ne pregledaju, da preglede vrše lica koja za to nisu kvalifikovana, da se pregledi obavljaju u neadekvatnim uslovima, kao i da pregledi ne ispunjavaju zakonski obim.

Međutim, ima i onih koji su protivnici ovakvog vida preventivnih ispitivanja zbog toga što su iznenadni srčani zastoji kod sportista izuzetno rijetki. Zbog toga bi ovakva vrsta ispitivanja bila kao traženje igle u plastu sijena, što podrazumijeva mnogo neophodnih sredstava.

Uprkos nesuglasicama, evidentno je da postoji potreba za nekom vrstom zajedničkog rješenja zbog toga što je veoma važno na vrijeme primijetiti probleme jer postoje određene terapije koje mogu smanjiti rizik od iznenadnog srčanog zastoja. Neki mladi ljudi su možda u tolikoj opasnosti da će morati da prestanu da se bave sportom, dok će drugi morati da uzimaju određenu preporučenu terapiju (npr. beta-blokatore) ili će im biti neophodno hirurško ugrađivanje defibrilatora (ICD) koji može šokovima vratiti srce u normalan ritam.

Šta učiniti kada nastupi iznenadna smrt?

Kada nastupi iznenadna smrt, eventualni spas sportisti može donijeti samo primjena defibrilatora (AED). Studije u SAD-u dokazale su veću stopu preživljavanja nakon srčanog aresta ako se odmah na terenu počelo s mjerama oživljavanja i ako je primjenjen defibrilator.

Stoga bi bilo dobro osigurati bolju dostupnost automatskih eksternih defibrilatora (AED), uređaja koji udarom struje konvertuju opasnu aritmiju u normalan ritam i tako spašavaju život, i na sportskim terenima, uz održavanje kurseva reanimacije (oživljavanja) za trenere i same sportiste, pa i opštu populaciju.

(DEPO PORTAL/ad)