Izvor: Nedeljnik.rs

Piše: Željko Pantelić

U Rijadu je u toku presudna bitka između prestolonasljednika Muhameda ibn Salmana, koji želi da nametne modernizaciju zemlje brutalnom diktaturom, i ujedinjenih frakcija kraljevske familije Saud, koje idu od onih koji žele da uspostave prethodnu oligarhijsku kolegijalnu diktaturu, do zagovornika političkog islama i simpatizera Muslimanske braće. Iza Ibn Salmana su SAD, Izrael i Ujedinjeni Arapski Emirati (UAE); opoziciju, kojoj je pripadao i Khashoggi, podržavaju Turska i Katar.

Rijad sa ubistvom Khashoggija nije mogao da postigne teži autogol i stavi u neugodan položaj svoje saveznike: od tradicionalnih, poput SAD, do tajnih i novijeg datuma, kao što je Izrael. Iz cijele priče, zasada, izlaze kao dobitnici Turska, koja je iskoristila krizu da popravi odnose sa SAD, Katar i Iran koji ne žele da dođe do istorijskog sporazuma Izraela i Palestinaca.

Dok je, pored Saudijaca, Donald Trump potencijalno veliki gubitnik. Afera Khashoggi može da ugrozi ne samo rezultate izbora u novembru za Kongres već i planove Trumpa da bude reizabran. Zbog toga Trump čini sve da zločin u Istanbulu premjesti iz kategorije "državnih" u "privatne", odnosno da ga prikaže kao djelo devijantnih dijelova saudijske tajne službe, ili slobodnih strijelaca čiji je cilj da kompromituju aktuelnu vlast.

Pojedini izvori tumače povratak na glavnu scenu starog i bolesnog kralja Salmana kao ključni signal da Muhamed ibn Salman ne uživa više bezrezervnu podršku oca i da je počela njegova silazna putanja. Odnosno da se na pozornicu vraćaju zagovornici doktrine kontinuiteta: kolektivnog vladanja Saudijskom Arabijom od strane glavešina najuticajnijih ogranaka kraljevske familije, praktikovanog od smrti Ibn Sauda 1953. godine.

Saudijski prestolonasljednik je dobio podršku Trumpove administracije zbog spremnosti da prizna Izraelu pravo na postojanje i da aktivno učestvuje u pronalaženju i implementaciji konačnog rješenja za Palestince. Neizbježno je pitanje, kako je Ibn Salman, zvani MBS, mogao da napravi kardinalnu grešku, pod uslovom da je istina da je on naredio ubistvo Khashoggija. Likvidacija disidenta na teritoriji neprijatelja, gotovo u rangu Irana, u prostorijama diplomatskog predstavništva, pokazatelj je razmjera političke zatupljenosti i vlastodržačke bahatosti, koju je princ-nasljednik već pokazao nekoliko puta: pokolji u Jemenu, otmica libanskog premijera Haririja, diplomatski skandal sa Kanadom, masovna hapšenja članova kraljevske familije, islamskog klera i tajkuna.

Turska je, poslije Irana, najveći i najopasniji spoljni neprijatelj aktuelnog režima u Rijadu. Bliskost predsjednika Recepa Tayyipa Erdogana sa Muslimanskom braćom, savezništvo sa Katarom, ambivalentan odnos prema Iranu, kao i ambicija da bude zaštitnik Palestinaca, ključni su razlozi za podozrenje saudijskog princa-naslednika prema Turskoj.

Volšebni nestanci neprijatelja kraljevske familije, otmice disidenata, operacije na teritorijama trećih zemalja, sastavni su dio povijesti pustinjske petromonarhije. Prije tri godine je princ Turki ibn Bandar bukvalno otet u Maroku i doveden u Rijad, samo zato što je kritikovao tek ustoličenog kralja Salmana. Par nedjelja kasnije i princ Saif el Nasr je na prevaru uhvaćen u Italiji i, protiv svoje volje, prebačen u Rijad. Međutim, jedno su iznenadne smrti tokom orgijanja po hotelima i vilama, misteriozni nestanci na egzotičnim plažama, drogiranje i sprovođenje kući "odbjeglih" članova kraljevske familije privatnim džetovima, a nešto sasvim drugo kada kolumnista Washington Posta u konzulatu Saudijske Arabije u Turskoj bukvalno ispari.

Jamal Khashoggi nije ni novinarska ni moralna vertikala kao što je bila Ana Politikovska, ali svakako nije zaslužio da završi kao Stevan Marković. Khashoggi je svjetlosnim godinama daleko od borca za ljudska prava, slobodu izražavanja, vjeroispovijesti, zaštitu manjina. Štaviše, on je zagovarao džihad, divio se Osami bin Ladenu, i zagovara politički islam što je eufemizam za islamski fašizam. Svoj kredibilitet i simpatije u dijelu zapadne javnosti stekao je pisanjem protiv MBS-a i rata u Jemenu u posljednjih godinu dana. Njegovi politički stavovi su na liniji pozicija Muslimanske braće, što objašnjava zašto je smatrao da su Istanbul i Turska relativno sigurni za njega.

Khashoggi je bio u službi režima sve do prošle godine i velikih čistki koje je započeo MBS. Novinarsku slavu je stekao intervjuima sa Bin Ladenom, a bio je blizak prijatelj svih prethodnih šefova saudijske tajne službe i najbogatijih i najmoćnijih Saudijaca. Po dolasku na vlast princa prestolonaslednika, Kašogi je bio promoter stvaranja osovine Rijad-Ankara, budući da je bio simpatizer Muslimanske braće ali i odan dvoru u Rijadu. Poslije neuspjelog puča u Turskoj, odnosi između dvije zemlje su naglo zahladnjeli. Erdogan je optužio Muhameda bin Zajeda, najmoćnijeg čovjeka UAE i mentora saudijskog prestolonasljednika MBS-a, da je pružio glavnu logističku podršku pučistima.

Pozicija Khashoggija je drastično ugrožena prošlog maja kada je smenjen jedan od njegovih protektora, princ prestolonasljednik Muhamed ibn Najef. Nedugo zatim uhapšena su dvojica prinčeva s kojima se Khashoggi družio i to ga je navelo da otputuje u SAD. Kada se u "luksuznom pritvoru" hotela Ric u Rijadu našao njegov drugi veliki pokrovitelj El Valid ibn Talal, najimućniji čovjek u Saudijskoj Arabiji, sa bogatstvom procijenjenim na 20 milijardi dolara, Khashoggi je shvatio da je vrag odnio šalu i ostao je u SAD u dobrovoljnom egzilu.

Khashoggi nije pisao ništa što se već ne zna. Jedina inovacija je poređenje saudijskog prestolonasljednika sa ruskim predsjednikom Putinom. U Saudijskoj Arabiji od njenog postojanja važi načelo "blagostanje za prava i slobode". Odnosno, država garantuje socijalni mir, a ljudi pristaju da budu podanici a ne građani. Torture, progoni, maltretiranja, ubistva, javne egzekucije, uobičajeni su u Saudijskoj Arabiji, što nikog nije sprečavalo da pravi poslove sa Rijadom, od SAD i EU do Kine. Novina je što su se sa dolaskom na vlast MBS-a dotada povlašćeni članovi kraljevske familije, bogati poslovni ljudi i dio klera našli na udaru.

Da nije blizak čovjek Muslimanskoj braći i turskom predsjedniku Erdoganu, Khashoggi vjerovatno nikada ne bi došao u Tursku. Khashoggijeva nesuđena nevjesta Hatice Cengiz nije obavijestila policiju da njen vjerenik nije izašao iz konzulata, već je zvala savjetnika predsednika Erdogana, Jasina Aktaja. Istanbul ima status "sigurne luke" svih zavađenih strana u regionu. Ubistvo jedne poznate figure, u centru Istanbula, usred bijela dana, upotrebom brutalnih metoda, bacanje je prašine u oči Turskoj i dovođenje u pitanje ugleda i ranga koji uživa. Drugim riječima, direktno se atakuje na sposobnost Turske da garantuje bezbjednost, čak i ljudima koji rade za njene interese.

Erdoganovi režimski novinari su izašli u javnost sa teorijom da iza ubistva Khashoggija stoji Muhamed ibn Zajed. Prestolonasljednik emirata Abu Dabi želi da onemogući uspostavljanje savezništva između Ankare i Rijada po sličnom principu koji su gulenisti, navodno, upotrijebili obaranjem ruskog aviona u Siriji, kada su odnosi između Rusije i Turske bili dovedeni do tačke usijanja. Iza tog narativa, po jednima, stoji želja da se ostave otvorena vrata za dijalog sa Rijadom, a po drugima je još jedan udarac ispod struka kredibilnosti MBS-a i pomoć njegovim protivnicima u Rijadu.

Pomenuta teorija zavjere ima i svoju nadogradnju. Već duže vrijeme cirkuliše priča u diplomatskim krugovima da je MBS sklopio pakt, uz posredništvo Muhameda ibn Zajeda, sa Trumpovim zetom Jaredom Kushnerom, inače zaduženim za Izrael, da pronađe tzv. rješenje vijeka za izraelsko-palestinsko pitanje. U tu priču su upleteni Srbija i Kosovo. Po tom narativu, sporazum o srpsko-albanskom razgraničenju, da posluže kao geopolitički pokusni kunići za rješenje mnogo većeg svjetskog problema - jevrejsko-palestinskog.

U tom kontekstu se aludira da je MBS pokazao želju da izađe iz priče o rješenju veka za Izrael i Palestince i da je ubistvo Khashoggija neka vrsta američko-izraelskog upozorenja kakav haos može da nastane u Saudijskoj Arabiji ako MBS ne bude kooperativan kao što je obećao.

(DEPO PORTAL/BLIN MAGAZIN/ad)