Kada se danas pomene porodica Dunđerski, najveći broj ljudi odmah pomisli na tragičnu ljubavnu priču Lenke i Laze Kostića ovekovečenu i u seriji „Santa Maria della Salute” koju je domaća publika nedavno gledala. Ipak, mnogo manje je poznato da je u ovoj porodici bilo još velikih, a i tragičkih ljubavnih drama. A, upravo takva bila je romansa beogradskog gradonačelnika Vlade Ilića i njegove supruge Olge Jovanović (po majci Dunđerski).
Već samim rođenjem Vladin život izgledao je kao posut ružama. Vladimir (Vlada) Ilić, najmlađi sin Koste Mumdžije, rodio se, 19. septembra 1882. Osnovno obrazovanje je stekao u rodnom mjestu, a posle je školovanje nastavio u Beču i Ahenu. Bio je prvi tekstilni industrijalac iz tadašnje Srbije sa akademskim obrazovanjem. Pouzdano se zna da je govorio francuski i njemački, a po nekim svjedočenjima i engleski jezik.
Kao najobrazovaniji u porodici, Vlada se uskoro našao na čelu velike tekstilne imperije -poslije kratkog boravka u Leskovcu otac ga je poslao da vodi poslovanje koncerna u prijestonici.
"Po Vladinom povratku iz Njemačke ramišljalo se o razvoju biznisa, ali i o ženidbi. Kosta je, po već oprobanom receptu, najmlađeg sina oženio iz familije svojih poslovnih partnera. Tako će Vlada postati suprug Olge - “najveće srpske mirazdžike” i unuke Lazara Dunđerskog", počinje priču o ovoj romansi Saša Stanković, autor monografije o Vladi Iliću, pod nazivom "Prvi moderni gradonačelnik Beograda”.
Lazar Dunđerski imao je dvojicu sinova i tri ćerke – Jelenu/Lenku, Milku i Olgu. Dok je Lenkina tragična sudbina prepričavana širom Srbije, priče Milke i Olge manje su poznate.
Olga Dunđerski se udala za kasacionog sudiju Stevana Jovanovića i tako postala gospođa Olga Jovanović Dunđerski. Jednoj od ćerki dala je svoje ime i upravo ona se kasnije udala za Vladu Ilića.
"U skladu sa njihovim bogatstvom kum na svadbi im je bio budući srpski kralj Aleksandar Karađorđević", ističe Stanković.
Dunđerski i Ilići bili su poslovni partneri i usko su sarađivali. Na primjer, kredit Srpske banke u Zagrebu, u kojoj je Lazar bio glavni akcionar, bio je neophodan da Vlada Ilić od male štofare na Karaburmi stvori veliku Kraljevsku srpsku povlašćenu fabriku vunenih tkanina “Koste Ilića i sinova” u Beogradu.
Olga Ilić dobila je u miraz od majke dvorac Damaskin u Hajdučici. Dvorac je bio popularno mesto za zabavu gospode između dva svjetska rata. I danas se stariji mještani ovog mjesta u Banatu sjećaju glamuroznih balova, raskošnih damskih haljina i bečke muzike koja se orila dvorom bogatih trgovaca.
Ipak, daleko od toga da su Dunđerski i Ilići mislili samo na zabavu. U prvom redu, riječ je bila o vještim trgovcima i biznismenima. Nakon Vladinog postavljenja za gradonačelnika Beograda, njegove obaveze samo su se umnožile.
Vlada i Olga živjeli su u skladnom braku punom ljubavi. Nažalost, nisu imali potomstva, ali su zato ljubav poklanjali drugoj djeci. Njihov dom u Beogradu bio je mjesto mnogobrojnih priredbi, tu se dijelila pomoć siromašnima i pokloni prijestoničkim mališanima, naročito pred velike praznike – Uskras, Božić, Materice, Očeve…
U javnosti ime Vladine supruge Olge najviše se pominjalo prlikom humanitarnih akcija. Prve jeseni po dolasku Vlade Ilića na mjesto gradonačelnika Beograda, uvedena je Zimska pomoć za svu prijestoničku sirotinju i formirao se Akcioni odbor za zimsku pomoć čija je predsednica bila kneginja Olga Karađorđević, a jedna od članica Olga Ilić – priča Stanković i dodaje da je kao primjer drugima Olga poklonila 100 zimskih odijela i 105 zimskih kaputa za siromašnu djecu.
Pomoć bračnog para Ilić pružala se i van Beograda – darivali su štof, pšenicu, hranu… Olga se pominje kao jedan od najvećih donatora za žrtve Drugog svjetskog rata kada je poslije trećeg savezničkog bombardovanja Beograda priložila 500.000 dinara za nastradale.
Kraj Drugog svjetskog rata razdvojio je Olgu i Vladu. Ilić je uhapšen i osuđen na kaznu robije od deset godina i na konfiskaciju cjelokupne imovine. U presudama je kao glavna krivica Vlade Ilića navedena to što su njegove fabrike radile tokom rata i na taj način "jačale ratni potencijal okupatora".
"U vilu Vlade i Olge Ilić u Venizelosovoj ulici upala je rulja koja je sve opljačkala, a nova vlast nikad nije kaznila počinioce ovog nedjela. Do sredine 90-ih vila je bila u vlasništvu Geneksa, pa sjedište Jugoslovenske ljevice, a zatim hotel funkcionera JUL-a Nenada Đorđevića", objašnjava naš sagovornik.
Pričalo se da je bivšeg gradonačelnika Beograda od pogubljenja spasio lično VInston Čerčil koji je intervenisao kod Josipa Broza Tita. Umjesto toga, proveo je 7 godina u zatvoru u Sremskoj Mitrovici gde su mu bivši radnici donosili pakete. Pušten na slobodu krajem 1951. godine, ali ubrzo je doživio šlog i umro u mansardi svog rođaka, 3. jula 1952. Sahranu su mu organizovali nekadašnji radnici.
"Olga je te godine poniženja preživjela prodavajući nakit, ali i zahvaljujući seljacima koji su joj poklanjali hranu na pijaci kada bi je prepoznali. Na primjer, samo od novca uzetog od prodaje jednog francuskog prstena, Ilići su živjeli 3 godine", kaže Stanković.
Olga Ilić je supruga nadživjela za sedam godina. Preminula je 1959. godine.
Tako su nekad najbogatiji Srbin i njegova supruga, nasljednica najbogatijeg Vojvođanina, završili bez potomstva, u krajnjoj bijedi i poniženju. Na neki način, oni predstavljaju simbol uspona i pada srpske građanske klase koja je nastala i opstala pod turskom, odnosno ugarskom vlašću, a zatim nestala u prvim godinama komunizma – zaključuje autor monografije o vlasotinskom industrijalcu i gradonačelniku Beograda.
Okružni sud u Beogradu je februara 2009. usvojio zahtjev za rehabilitaciju Vlade Ilića i ništavnom proglasio presudu Vojnog suda iz 1946. godine. U obrazloženju piše da je Ilić "morao da bude proglašen narodnim neprijateljem da bi ta osuda bila osnov i opravdanje za državu, da preuzme njegovo bogatstvo“.
Potomci Vlade Ilića i danas se bore kako bi povratili bar dio imovine svog slavnog pretka.
(Kurir,BLIN MAGAZIN/ljk)