Model državnog, političkog, a naročito ekonomskog uređenja SFRJ bio je potrošen i na izdisaju, zreo za "smetlište istorije". Afera Agrokomerc smještena je upravo u taj državno-socio-ekonomski "milje", piše Miša Brkić u velikom istraživanju objavljenom u Nedeljniku povodom 30 godina od afere "Agrokomerc" kojom je počelo rastakanje jugoslovenske federacije.
To je mnogo kompleksniji političko-ekonomski koloplet okolnosti od postojanja navodno samo jednog uzroka afere Agrokomerc. Insistiranje na samo jednom uzroku pojednostavljuje i uticaj korporativnog sloma jednog "privrednog subjekta" na kasnije (i tragične ratne) događaje u Jugoslaviji i njen konačni raspad.
Šta bi moglo da bude nesumnjivo?
Da je "Babovo poslovno carstvo", zvano Agrokomerc, raslo u jugoslovenskoj "Šervudskoj šumi" i počivalo na "Robin Hud" filozofiji redistribucije dohotka i paradigme o bratstvu i jedinstvu, a pod pokroviteljstvom partijskih foruma i rezolucija. Istorija Agrokomerca jasno pokazuje naopaku praksu etatističkog socijalizma i pogubnost slijepog vjerovanja u taj model.
Istovremeno, dokazuje nemoć socijalizma u slučaju samoodrživosti privrednih subjekata i nudi odgovor zašto socijalizam nije mogao da bude dugovječan model društveno-ekonomskog uređenja.
Pojedini analitičari i istoričari s pravom uzimaju Agrokomerc kao studiju slučaja pogubnog uticaja politike (političkih elita i političkih feudalaca) na ekonomiju.
I kao što postoji "američka priča" o uspjehu, tako postoji i "jugoslovenska priča" o - friziranom uspjehu.
A ona izgleda ovako...
Agrokomerc je, prije nego što je postao „nosilac privrednog razvoja" BiH i Jugoslavije, bio zemljoradnička zadruga. U Maljevcu, u Hrvatskoj, 1969. godine formirana je zemzadruga Agromerkantilija sa 26 zaposlenih. U međuvremenu, 1970. godine direktor postaje Fikret Abdić (rođen 1939. godine u Velikoj Kladuši). Preduzeće mijenja sjedište i seli se u Bosnu i Hercegovinu, u Veliku Kladušu, a 1972. godine mijenja ime u Agrokomerc.
Poslije samo nekoliko godina Agrokomerc prerasta u jedan od najvećih poljoprivredno-prehrambenih kombinata u Jugoslaviji sa 13.600 zaposlenih. Mnogi i dalje smatraju da je "čarobni štapić" u glavi Fikreta Abdića jedini zaslužan za meteorski uspjeh preduzeća. Naravno da je to jedna vrsta "urbane legende".
Tražeći objektivne razloge za tako brzi uspon Agrokomerca Admir Mulaosmanović, naučni saradnik sarajevskog Instituta za istoriju, objasnio je u svom istraživanju da je 1971. godine Bihaćka (Cazinska) Krajina postala poligon za testiranje "novog kursa" jugoslovenskog partijsko-državnog rukovodstva za period 1971-1991. godine. Osnovne karakteristike "novog kursa" bile su jačanje "na terenu" koncepta državnosti republika i podsticanje privrednog razvoja kroz oslanjanje na „nosioce razvoja" modelom dislokacije velikih privrednih sistema.
Tako je Rudarsko-metalurški kombinat Zenica otvarao pogone u Bihaću i Cazinu, to isto radila je i Zagrebačka mljekara, povezivale su se građevinske firme iz Zagreba i Velike Kladuše, Gorenje je izgradilo svoju fabriku u Bihaću.
Te godine skockala se još jedna sretna okolnost (pored "novog kursa") zbog koje je narod Cazinske Krajine definitivno ubijeđen da ga je "bog pogledao" i da mu je "kašika upala u med" - na funkciju predsjednika Skupštine Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine došao je njihov "politički Babo" - Hamdija Pozderac.
Prvi dio velikog istraživanja Miše Brkića možete čiatti u novom broju Nedeljnika, koji je na kioscima od četvrtka, 29. juna.
(DEPO PORTAL/BLIN MAGAZIN/ad)