Piše: Zoran BIBANOVIĆ
                                                           

Dubravko Bibanović je rođen u Tuzli 1949. godine, a gimnaziju je pohađao u sarajevskoj Drugoj gimnaziji gdje se upoznaje sa mladim pjesnikom Safetom Plakalom, rođenim 1950. godine, u Pljevljima (Crna Gora), budućim dramskim piscem, teatarskim kritičarom i dramaturgom.

Ovaj tandem skreće na sebe pažnju kulturne javnosti još 1968. godine kada, najprije, potiču grupe mladih umjetnika u Sarajevu, Beogradu i Osijeku za odlazak u Vijetnam! Iz bunta što je zbog aktuelnih studentskih nemira u SFRJ zabranjeno bilo kakvo, pa i antiratno okupljanje mladih, organiziraju Poetski maraton 69 i okupljaju sve živo što je u to vrijeme u Bosni i Hercegovini pisalo pjesme. Nakon što je više od 250 učesnika neprekidno više dana i noći u januaru 1969. na raznim mjestima u Sarajevu kazivalo poeziju, iniciraju grandioznu manifestaciju stvaralaštva mladih Mladost Sutjeske 69, te već na ljeto te godine na Tjentištu okupljaju preko 600 umjetnika iz svih republika ex Jugoslavije. 

S početkom agresije na BiH i grad Sarajevo, aprila 1992, tandem Dubravko Bibanović - Safet Plakalo ponovo je na djelu: osnivajući Sarajevski ratni teatar – SARTR u trenutku kada su tri postojeća profesionalna teatra obustavila rad. Istovremeno su počeli da pišu tekst “Sklonište”... Premijera "Skloništa" dogodila se 6. septembra 1992. godine i svijetom je odjeknulo da se u Sarajevu ”nekakvi luđaci” teatrom bore protiv smrti!

To događanje zapamćeno je po tome što su s grupom konceptualista iz Novog Sada obojili rijeku Sutjesku u crveno, dok su ”Djevojke s Neretve” iz Konjica pjevale ”huči, teče Sutjeska, krv pliva po njoj”.

Na tragu te konceptualne seanse slijedi neobična teatarska instalacija po Direnmatu  “Maldororov tramvaj” grupe PLEP koja je trajala koliko traje i jedan krug sarajevskom ”dvojkom”. Glumac Josip Pejaković sjeća se tog konceptualnog projekta iz 1969: 

“Grupu je predvodio Biban kao režiser i tada smo odigrali prvu ambijentalnu predstavu u Sarajevu - u tramvaju. Tada je to bio veliki šok”.   

Prva godišnjica vojne intervencije tadašnjeg SSSR-a u Čehoslovačkoj zatiče Bibana u Pragu, gdje u ulozi TV reportera snima historijske dokumentarne kadrove od kojih  veći dio propada poslije njegovoga hapšenja. Ipak, dio snimljenih dokumenata koji je uspio sačuvati po praškim haustorima, predstavljao je senzacionalan materijal koji će se kasnije vrtjeti na svim najvećim svjetskim TV stanicama. Bibanu je to bila prva veća zarada u životu, a zarada Televizije Zagreb nakon prodaje prava velikim TV kućama za svjetsko emitiranje ostala je nepoznata.   

Nakon što je na Filozofskom fakultetu u Sarajevu diplomirao filozofiju i sociologiju, Biban upisuje studij pozorišne režije na Akademiji za pozorište, film, radio i televiziju u Beogradu, koji završava 1976. godine. Kao student, Biban nikad nije dobio devetku.

“Biban je bio najbriljantniji student u mojoj profesorskoj karijeri”, kaže prof. dr Muhamed Tunjo Filipović sa sarajevskog Filozofskog fakulteta,

Prvu profesionalnu režiju ostvario je 23. marta 1977. godine na sceni Kamernog teatra 55 postavljajući “Vrh”, prvu dramu svoga životnoga saradnika i prijatelja Safeta Plakala. U isto vrijeme objavljuje i svoju prvu knjigu poezije Masakr, a potom  slijede mnoge predstave širom tadašnje države Jugoslavije. Dubravko Bibanović spadao je u one reditelje koji se nisu libili raditi ni u amaterskim teatrima i off-trupama.  

Godine 1987. Biban i Safet su najizravnije involvirani u spregu turizma i kulture. Pod pokroviteljstvom Turističkog saveza Općine Stari Grad Sarajevo, osmišljavaju koncept bosanskog cabareta Divanhana i tako ne samo da obogaćuju kulturnu ponudu, već i izravno daju doprinos spašavanju Gazi Husrevbegovog hamama, spomenika kulture najviše kategorije koji je desetljećima bio skrnavljen sadržajima bara i kockarnice.

S početkom agresije na BiH i grad Sarajevo, aprila 1992, tandem Dubravko Bibanović - Safet Plakalo ponovo je na djelu: osnivajući Sarajevski ratni teatar – SARTR u trenutku kada su tri postojeća profesionalna teatra obustavila rad. Istovremeno su počeli da pišu tekst “Sklonište” koji će biti literarnim predloškom prve predstave bh. teatara producirane u ratu, što će uslijediti. 

Safet je uvijek navodio da su osnivači SARTR-a uz Bibana, koji je bio spiritus movens i “njegovu malenkost”, bili inž. Đorđe Mačkić, koji je kao direktor Pozorišta mladih povjerio SARTR-u zgradu ovoga teatra, reditelj Gradimir Gojer i akteri Skloništa, glumci Zoran Bečić, Miodrag Trifunov, Jasna Diklić, Nebojša Veljović, Irena Mulamuhić, Senad Bašić, Alija Aljović, Branko Ličen i Nisveta Omerbašić. 

U podrumskom prostoru Pozorišta mladih (gdje su jedno vrijeme i spavali zajedno sa Bibanovim ocem Hamdijom, koji je izbjegao sa Grbavice) dramsku priču su pisali naizmjenično (dok je jedan spavao) Biban i Safet.

Reditelj predstave, naravno, bio je Dubravko Bibanović, scenograf i kostimograf Slobodan Bobo Peršić, koji je dizajnirao i danas aktuelni znak SARTR-a, te na jednom ”hamer” papiru rukom ispisao plakat za premijeru predstave (danas eksponat stalne postavke ”Sarajevo pod opsadom” u Historijskom muzeju Bosne i Hercegovine), a muziku je odabrao Vedran Smajlović.

Premijera "Skloništa" dogodila se 6. septembra 1992. godine i svijetom je odjeknulo da se u Sarajevu ”nekakvi luđaci” teatrom bore protiv smrti! Već 9. septembra SARTR je dobio poziv da gostuje u Parizu! Nakon toga SARTR je pozivan iz mnogih zemalja na razne festivale diljem Europe još 31 put, ali mu niko nije nudio rješenje enigme kako izaći iz opkoljenog Sarajeva. 

Napokon, u ljeto 1994. stigao je 33. poziv od Norveškog nacionalnog teatra da SARTR sa “Skloništem” nastupi na Ibsen Stage Festivalu u Oslu, iza kojeg su stajali apeli predsjednika Češke Republike, dramatičara Vaclava Havela, te slavnog reditelja Ingmara Bergmana i slavne glumice Bibi Anderson iz Švedske. Garant svemu bila je Vlada Kraljevine Norveške i SARTR-u su se otvorila vrata Evrope. Nakon tri izvedbe “Skloništa” u Oslu, slijedile su i tri izvedbe u Zagrebu, šest u Sloveniji, jedna u Skoplju, tri u Londonu, te devet izvedbi na turneji po Italiji i dvije u Švicarskoj.

Ovih 27 nastupa SARTR-a u inozemstvu nije bio tek puki ”ratni turizam”, već iznimna misija kojom je Evropi predočena autohtona kultura BiH i gdje god je došao, SARTR je bio istinskim ambasadorom multikulturne BiH i duhovnog vitalitata njenih građana. 

Značaj 97 izvedbi "Skloništa" na raznim mjestima u Sarajevu do ljeta 1994, ponajbolje, pak, objašnjavaju riječi koje je jedna Sarajka upisala u knjigu utisaka SARTR-a: 

“Fala sarajevskim glumcima što su nam pomogli da ne poludimo”.

Krajem rata Safet Plakalo piše dramu “Memoari Mine Hauzen” (koju je tumačila sjajna glumica Jasna Diklić), svojevrsni nastavak “Skloništa”, koji rediteljski postavlja Zoran Bečić, i ta će predstava biti prva poslijeratna produkcija SARTR-a, premijerno izvedena u februaru 1996. godine. Druga produkcija bila je “Odkamen” prema poeziji Maka Dizdara, u režiji Dubravke Zrnčić – Kulenović, čija se premijera desila šest mjeseci kasnije. 

Sa ove dvije predstave SARTR ne samo da nastavlja svoje umjetničko djelovanje u Sarajevu, već i misiju ambasadora kulture započetu sa Skloništem. U decembru (1996.) s njima će gostovati u Poljskoj, e da bi se u aprilu 1997. godine, njihovo gostovanje pretvorilo u turneju po Švedskoj koju su organizirali glumica Bibi Anderson i prijatelj SARTR-a Rizah Rupić, ugledni hotelijer iz Jajca. U Švedskoj, gdje je najbrojnija populacija ratnih izbjeglica iz BiH, misija SARTR-a imala je i jednu dimenziju više - razbuđivanje želje za povratkom kući.

Tu i takvu želju 1998. godine Safet je razbudio i u dvoje privremenih žitelja Londona, rođenih inače u Tuzli. Svome kumu, reditelju Dubravku Bibanoviću napisao je prema komadu “Omer za naćvama” Alije Nametka libreto za musical koji će kasnije, prema Bibanovoj želji, komponirati Asim Horozić, dok je mladoj glumici Selmi Alispahić namijenio naslovnu ulogu u drami “Ay, Carmela” španskog pisca Josea Sanchisa Sinistere. Na scenu je prvo postavljena “Ay, Carmela” u režiji Roberta Raponje i istom je postala novom kultnom predstavom SARTR-a naslijedivši “Sklonište” u svakom pogledu, sve do današnjih dana. 

Prilikom obilježavanja 10. obljetnice njene premijere ”pod crtu” je upisano 170 izvedbi, od čega su se 34 dogodile na turnejama po Mediteranu, u Italiji i Francuskoj, po Sloveniji, Švedskoj, Hrvatskoj, Crnoj Gori, te na pojedinačnim gostovanjima u Skoplju, Beogradu, Pragu, Londonu i Beču, gdje je SARTR 29. aprila 2008. godine zabilježio svoj 200. inozemni nastup!             

Nakon režije musicala “Omer za naćvama” Dubravko Bibanović prelazi iz SARTR-a za urednika dramskog programa Televizije FBiH, ali ne napušta teatar. U tuzlanskom je Narodnom pozorištu postavio “Galileja“ Bertolta Brechta, u sarajevskom Narodnom pozorištu režirao je “Hamleta” Wiliama Shakespearea, e da bi u SARTR-u izrežirao i “Cokule” svoga starog znanca Rusmira Agačevića - Rusa. 

Njihov labuđi pjev u teatru, igrom sudbine, bila je režija Safetove drame “Phoenix je sagorio uzalud” u povodu 25. godišnjice profesionalnog rada u teatru tandema Safet Plakalo - Dubravko Bibanović u produkciji SARTR-a, njihova remek-djela. 

Iza Bibanove i Safetove generacije je kao spomenik ostao SARTR čiju slavu sa novim nadahnućima uzdiže današnja generacija.

(DEPO PORTAL/BLIN MAGAZIN/ad)