Danas, 12. marta 2014, navršava se 11 godina od atentata na bivšeg srbijanskog premijera Zorana Đinđića.

Prije nego što je na njega pucao pripadnik specijanlih jedinica MUP-a Srbije, 12. marta 2003. godine ispred zgrade Vlade Srbije u Beogradu, Đinđić je poručio: „Ako neko misli da će zaustaviti sprovođenje zakona time što će mene ukloniti, onda se grdno vara, jer ja nisam sistem. Sistem će funkcionisati i dalje i niko neće dobiti amnestiju za zločine tako što će ukloniti jednog ili dva funkcionera države.“

Zoran Đinđić je ubijen na ulazu u zgradu Vlade, pogođen je iz snajperske puške sa dva hica. Iako je sam Đinđić poručivao da će sistem funkcionisati, pokazalo sa da „sistem“ prije, u momentu njegovog ubistva, a i kasnije, tokom istrage i suđenja, nije baš najbolje funkcionisao.

Nakon pada Slobodana Miloševića, 5. oktobra 2000. godine, kada je za predsjednika tadašnje SR Jugoslavije izabran Vojislav Koštunica, a nešto kasnije za premijera Srbije Zoran Đinđić, nove vlasti nisu bile sposobne da uspostave koordinaciju državnih službi, sigurnosnih prvenstveno.

Nakon početka saradnje Srbije sa Haškim tribunalom i spremnosti Đinđića da izruči osumnjičene za ratne zločine na prostoru bivše Jugoslavije, dio Demokrtaske opozicije (DOS), koju je činilo više stranaka i koalicija, oličen prvenstveno u Demokratskoj stranci Srbije (DSS) Vojislava Koštunice, nije bio spreman da podrži „otvaranje“ Srbije ka svijetu.

Koštuničina podrška, kao predsjednika tadašnje SRJ, pobuna Jedinice za specijalne operacije (JSO), kojom je komandovao „ratni drug“ Željka Ražnatovića Arkana, Milorad Ulemek Legija, 9. novembra 2001. godine, bio je jasan znak da je vlast podijeljena.

- Preduhitreni državni aparat -

Uprkos prihvatanju svih zahtjeva JSO kako bi se smirila pobuna, Đinđić je najavljivao da će krenuti u borbu protiv organizovanog kriminala.

Donošenjem Zakona o borbi protiv organizovanog kriminala, u Srbiji su već od 2002. godine uvedeni Specijalno tužilaštvo za organizovani kriminal i Posebno odeljenje Okružnog suda u Beogradu za organizovani kriminal poznatiji kao Specijalni sud. Pripremjući teren za obračun sa podzemljem koje je imalo direktne veze sa državnim aparatom, prije svega JSO, koja je u tom trenutku predstavljala najjaču oružanu formaciju sa iskustvima na ratištima bivše Jugoslavije, opstrukcija ostataka prethodnog režima je, prema ocjenama Đinđićevih saradnika iz tog vremena, bila ključni razlog što je preduhitren i na kraju ubijen.,

Dok je Đinđićeva administracija spremala zakonsku osnovu i kadrove za konačan obračun sa kriminalnom grupom poznatom kao "Zemunski klan", ta grupa je spremala njegovu likvidaciju.

JSO je, predvođen Ulemekom, zajedno sa pripadnicima "Zemunskog klana", prije samog ubistva Đinđića, to pokušao najmanje tri puta.

Sredinom februara 2003, grupa atentatora je imala plan da zoljama i automatskim puškama ubije Đinđića na autoputu kod naplatne rampe Bubanj Potok kod Beograda. Nekoliko dana kasnije, 21. februara 2003, kod Beogradske arene na autoputu Beograd – Zagreb, pripadnik "Zemunskog klana" Dejan Milenković Bagzi je pokušao da zaustavi kolonu u kojoj je bio Đinđić, a atentatori su minobacačem „zoljom“ namjeravali da ga ubiju.

Ista grupa je 7. marta pokušala da snajperom iz obližnje garaže ubije Đinđića ispred zgrade Savezne skupštine Srbije.

Tih dana je pripremana optužnica za pripadnike "Zemunskog klana", uvedena je institucija zaštićenog svjedoka, Ljubiša Buha zvani Čume, vođa tzv. surčinskog kriminalnog klana prihvatio je da svjedoči. Buha je svoje svjedočenje potpisao u inostranstvu gdje se skrivao, 11. marta, a specijlani tužilac Jovan Prijić se sa osnovama za hapšenja „zemunaca“  vratio u Beograd, 12. marta u dva sata ujutru. Istog dana u osam sati je zbog optužbi u nekim medijima da je sarađivao sa ostacima Miloševićevog režima, podnio ostavku.

Prije samog atentata, pripadnici "Zemunskog klana" uspjeli su da u zgradi pored Vlade Srbije, u ulici Admirala Geparta, pronađu mjesto iz kojeg će izvršiti atentat. Nekoliko dana, prerušeni u molere čekali su da naiđe Đinđić, koji je tih dana zbog povrede noge koristio štake.

Pretpostavlja se da su bili dobro obaviješteni o kretanju premijera i 12. marta 2003. godine, u 12,25 sati, u trenutku kada je Đinđić okrenut leđima (zbog nekoliko stepenika) ulazio u zgradu Vlade, na njega je pucao zamjenik komandanta JSO Zvezdan Jovanović.

 Utvrđeno je da je on pucao sa prozora kancelarije 55 na drugom spratu zgrade Zavoda za fotogrametriju, u Ulici admirala Geprata 14. Zajedno sa njim su, kao logistika bili Aleksandar Simović, Ninoslav Konstantinović, a ispred zgrade u vozilu su se nalazili Sretko Kalinić i Mile Luković. Vozač atentatora bio je Vladimir Milisavljević zvani Budala, koji ih je čekao ispred zgrade u automobilu, Milan Jurišić čuvao je parking ispred zgrade.

Miloš Simović, takođe pripadnik "Zemunskog klana", saopštavao je informacije o kretanju premijera koje mu je dostavljao pripadnik Službe državne bezbjednosti Branislav Bezarević. Dušan Krsmanović je takođe bio u blizini, izvještavao o dolasku kolone automobila u kojoj je bio premijer Đinđić. Takođe, u blizini zgrade Vlade kolima su kružili Saša Pejaković i Dušan Spasojević zvani Šiptar.

Tokom istrage i suđenja je utvrđeno da je šef Đinđićevog obezbjeđenja Milan Veruović tokom puta kolone teško uspio da uspostavi komunikaciju sa obezbjeđenjem ispred ulaza u zgradu Vlade. Spekulisalo se i da tog dana nisu radile kamere za videonadzor na zgradi Vlade.

Zvezdan Jovanović je na Đinđića ispalio dva hica iz puške „Hekler & Koh G3“ sa razdaljine od oko 130 metara. Jednim metkom ga je pogodio s desne strane u grudi, dok je drugi pogodio Milana Veruovića u trbuh i, zatim, rasprsnuvši se o zgradu, Đinđiću naneo ranu na desnoj butini, rezultat je balističke istrage.

- Milion ljudi na sahrani -

Nakon pokušaja reanimacije od strane tjelohranitelja, Zoran Đinđić je odvezen automobilom u Urgentni centar u Beogradu gdje je nakon hirurške intervencije sat kasnije proglašen mrtvim.

Kobni metak mu je prošao kroz srce. Sahranjen je na Novom groblju u Beogradu, a sahrani je prisustvovalo i do milion ljudi.

Atentatore je vidio vlasnik obližnje pekare Kujo Kriještorac, koji je posvjedočio da je vidio Milisavljevića u „pasatu“. On je nakon davanja iskaza policije, pod nerazjašnjenim okolnostima, ubijen 1. marta 2004.

Atentatori i njegovi pomagači su nakon obavljenog „posla“ pobjegli u prethodno iznajmljene stanove - štekove.

Policija je odmah krenula u potjeru za atentatorima blokirajući saobraćaj na izlazima iz Beograda. Saobraćaj je bio blokiran i u gradu gdje je vršen pretres ljudi i vozila. Specijalni tužilac Jovan Prijić je istog dana povukao svoju ostavku i preuzeo predmet ubistva premijera.

Predsjednica Skupštine Srbije i v.d. predsjednika države Nataša Mićić je isto veče proglasila vanredno stanje, a imena osumnjičenih za atenat sa njihovim fotografijama su objavljena na televiziji. Za njima je raspisana potjernica.

Vlada Srbije je ubrzo sprovela akciju „Sablja“ protiv organizovanog kriminala gdje je privedeno više od 11 hiljada osoba, među kojima su se nalazili neki od osumnjičenih za ubistvo premijera. Odmah je uhapšen uzvršilac Zvezdan Jovanović, koji je prema policijskim izvještajima, odmah priznao da je ubio premijera. Organizator Milorad Ulemek Legija bio je u bjekstvu više od godinu dana. Njegovo skrivanje je i dalje nepoznanica.

JSO je rasformirana i osnovana Žandarmerija kao dio MUP-a u čiji sastav je ušao određen broj pripadnika crvenih beretki.

- Suđenje stoljeća -

Suđenje optuženima za ubistvo premijera Srbije Zorana Đinđića počelo je u decembru 2003.. "Suđenje stoleća", kako je nazvano u medijima, obuhvatilo je na početku 36 osoba - pripadnika JSO, "Zemunskog klana" i njihovih pomagača.

Zbog više desetina krivičnih djela, ubistava, otmice i preprodaja droge, na optuženičkoj klupi je bila 21 osoba, dok se ostaloj petnaestorici, koji su u bekstvu, sudilo u odsustvu.

Ljubiša Buha Čume, Miladin Suvajdžić i Zoran Vukojević Vuk su dobili status svjedoka saradnika. Taj status je kasnije dobio i Dejan Milenković Bagzi. Optuženim pripadnicima "Zemunskog klana" se istovremeno sudilo i za još 15 ubistava, otmice, dva teroristička napada, ilegalno posjedovanje i rasturanje droge i zločinačko udruživanje radi neprijateljske djelatnosti.

Tokom šestogodišnjeg procesa, tužilaštvo je mijenjalo optužnicu kojom su bile obuhvaćene i neke ličnosti iz državnih organa i politike, ali je traženo rasvjetljavenje političke pozadine ubistva. Advokati porodice Đinđić su predlagali da se optužnica proširi, ali je to tužilaštvo to odbilo.Tokom postupka nekoliko pripadnika "Zemunskog klana" je privedeno pravdi.

„Suđenje stoljeća“ je takođe obilježeno promjenama sudija i tužilaca. Zaštićeni svjedok Zoran Vukojević je, napustivši taj status 2006. godine, otet i brutalno ubijen od strane odbjeglih "zemunaca".

Presudom Vrhovnog suda Srbije, novembra 2009. godine, koja je nakon više žalbi postala pravosnažna, pripadnici JSO i "Zemunskog klana" su osuđeni na ukupno 348 godina zatvora.

Organizator i izvršilac, Milorad Ulemek i Zvezdan Jovanović, dobili su maksimalne kazne od po 40 godina zatvora i oni bi iza rešetaka trebalo da ostanu do 2044. godine.

Vrhovni sud Srbije je u trećestepenom postupku ocijenio da drugostepena presuda tog suda ne sadrži bitne povrede odredaba krivičnog postupka i da je činjenično stanje pravilno i potpuno utvrđeno, Krivični zakon pravilno primijenjen, a da su pojedinačno utvrđene kazne za izvršena krivična djela, kao i jedinstvene kazne, izrečene optuženima, pravilno odmjerene

Ulemek je osuđen na jedinstvenu kaznu zatvora od 40 godina za krivična djela udruživanje radi protivustavne djelatnosti i pokušaj ubistva, a Jovanović na istu kaznu za krivična djela ubistvo najvišeg predstavnika državne zajednice i država članica, pokušaj ubistva i udruživanje radi neprijateljske djelatnosti.

Vrhovni sud je još krajem decembra 2008. godine u drugostepenom postupku potvrdio presude svim optuženim u prvostepenom postupku pred Specijalnim sudom, Željku Tojagi Žmigiju sa 30 godina na 15 godina i Dušanu Krsmanoviću sa 30 godina na 20 godina zatvora. Sretku Kaliniću je presuda preinačena sa 35 godina zatvora na 30 godina.

Aleksandar Simović, Ninoslav Konstantinović i Vladimir Milisavljević osuđeni su takođe na po 35 godina zatvora. Na po 30 godina osuđeni su Miloš Simović, Milan Jurišić Jure i Branislav Bezarević(bivši pripadnik BIA), dok je Saša Pejaković osuđen na osam godina zatvora.

U Bjekstvu su za vrijeme izricanja presude bili Vladimir Milisavljević, Sretko Kalinić, Milan Jurišić Jure, Ninoslav Konstantinović i Miloš Simović.

Kalinić i Simović su uhapšeni u Hrvatskoj juna 2010. godine nakon što su se međusobno sukobili. Kalinić, zvani „Zver“ je nakon hapšenja priznao da je na monstruozan način ubio Milana Jurišića Jureta u Beogradu 2003. i Ninoslava Konstantovića u Španiji 2005.  U Madridu je 2012. uhapšen je Vladimir Milisavljević.

Većina osuđenih za nalazi se u posebno čuvanom zatvoru „Zabela“ kod Požarevca, a Sretko Kalinić je 7. februara pokušao bjekstvo iz pritvora u Specijalnom sudu u Beogradu.

Vođe zemunskog klana, Dušan Spasojević i Mile Luković, ubijeni su tokom pokušaja hapšenja 15 dana nakon atentata u naselju Meljak kod Beograda.

- Šetnja Beograđana za Đinđića -

Svake godine na dan atentata organizuje se šetnja za Zorana Đinđića, odavanje počasti i polaganje cvijeća.

U Srbiji i dalje postoji podijeljen stav javnosti o ulozi i djelu Đinđića, za neke je bio reformator, a za neke izadajica srpstva. Istina o ubistvu Đinđića se traži već 11 godina.

- Rođen u BiH -

Zoran Đinđić je rođen u Bosanskom Šamcu 1952. godine. Diplomirao je na Filozofskom fakultetu u Beogradu 1974. godine. U periodu od 1977. do 1990. godine boravio je u Njemačkoj na više univerziteta i instituta društvenih nauka - Konstanc, Bon, Frankfurt. Doktorirao je 1979. godine na Univerzitetu u Konstancu gde je radio kao asistent.

Jedan je od osnivača Demokratske stranke (DS). Za predsjednika stranke je biran još dva puta. Bio je viši naučni saradnik u Centru za filozofiju i društvenu teoriju u Beogradu, poslanik u sva tri višestranačka saziva Narodne skupštine Republike Srbije i Vijeću republika Skupštine SRJ. Bio je profesor na Filozofskom fakultetu u Novom Sadu.

Za gradonačelnika Beograda izabran je 21. februara 1997, sa te funkcije  smijenjen je 30. septembra 1997. Za njegovu smenu glasali su odbornici SPO Vuka Draškovića, SPS Slobodana Miloševića i SRS Vojislava Šešelja. U sudskom sporu sa predsjednikom Vlade Republike Srbije Mirkom Marjanovićem, 20. septembra 1996. osuđen je na 4 mjeseca zatvora, uslovno na dvije godine. Vrhovni sud Srbije. preinačio je tu presudu i izrekao novu u kojoj je osuđen na 7 mjeseci zatvora, uslovno na 3 godine.

Na opštim izborima septembra 2000. godine bio je šef Centralnog izbornog štaba i koordinator promotivne kampanje opozcije DOS-a. Na tim izborima Đinđić je izabran za poslanika u Vijeću republika Skupštine SRJ.

Za premijera Srbije izabran je 25. januara 2001. nakon pobjede DOS-a na republičkim parlamentarnim izborima u decembru 2000. godine.

Bio je predsjednik Organizacionog odbora 12. Svetskog kupa u vaterpolu 2002. Američki nedeljnik "Time" u septembru 1999. godine uvrstio ga je među 14 vodećih evropskih političara trećeg milenijuma.

Dobitnik je brojnih međunarodnih nagrada za dosprinos razvoju demokratije.

Autor je knjiga: "Subjektivnost i nasilje", "Jesen dijalektike", "Jugoslavija kao nedovršena država". Bio je glavni i odgovorni urednik časopisa "Theoria", glasila Filozofskog društva Srbije.

„Dr Zoran Đinđić je ubijen 12. marta 2003. ispred zgrade Vlade Republike Srbije, zato što je pokušao da Srbiju oslobodi prošlosti i odvede je u budućnost“, stoji u njegovoj biografiji Virtuelnog muzeja "Zoran Đinđić".

 Iza sebe ostavio suprugu Ružicu, kćerku Jovanu i sina Luku.

(Anadolija/dh)