Izvor: Radio Slobodna Evropa

Nedavno su na kratkom sastanku ministar privrede Kantona Sarajevo i načelnik sarajevske opštine Stari Grad usput pomenuli mogućnost obnove spomenika austrougarskom prijestolonasljedniku Francu Ferdinandu u Sarajevu. Za to bi trebalo, kažu, odvojiti oko 15.000 eura, a ta bi ideja vjeruju privukla velikih broj turista u glavni grad BiH. Nisu svi zadovoljni ovim prijedlogom, naročito zbog činjenice da u Bosni i Hercegovini svaka vlast ili ideologija ruši postojeće, a gradi nove spomenike - i tako u krug.

Na mogućnost obnove spomenika austrougarskom prijestolonasljedniku Francu Ferdinandu u Sarajevu prvi je reagovao mladi politolog i istoričar Minel Abaz. U otvorenom pismu ministru privrede KS Emiru Hrenovici i načelniku opštine Stari Grad Ibrahimu Hadžibajriću, skreće pažnju da vrijeme socijalne i ekonomske krize nije vrijeme kada se obnavljaju spomenici. Vjeruje takođe da Franc Ferdinand nije istorijska ličnost koja zaslužuje spomenik u Sarajevu. Za Radio Slobodna Evropa objašnjava:

„Jer je on imao naučni rasizam, pri kome se okupator osjeća superiornijim nad narodima koji su kolonizovani od strane Austro-Ugarske Monarhije.“

Profesor istorije na Filozofskom fakultetu u Sarajevu Edin Radušić kaže:

„On je pripadao agresivnoj struji unutar Monarhije koja je nagovijestila novo vrijeme. U nekakvom ljudskom smislu ne može se uopće veličati njegova uloga. Samo veličanje nekakve negativne ličnosti sa sobom nosi nekritički odnos prema prošlosti. Ako bismo tražili nešto i kod Gavrila Principa, mogli bismo naći neke slične karakteristike onima koje ste vi rekli za Franca Ferdinanada.“ 

No, vlasti vjeruju da je obilježavanje stogodišnjice početka Prvog svjetskog rata idealna prilika koja će u Sarajevo dovesti i veliki broj turista. Njima i kroz spomenike, kažu, treba pružiti priliku da vide dio istorije ovog grada.

„Da se pokaže da i to u muzeju postoji - prije su ljudi obilazili one stope, pa da bude priče i o Gavrilu Principu i o Ferdinandu. A onda neka svako ode sa svojim uvjerenjem ko su oni i šta su bili“, rekao je ministar privrede KS Emir Hrenovica.

Spomenik austrougarskom prijestolonasljedniku Francu Ferdinandu postavljen je 1917. godine uz most nadomak mjesta na kojem je ubijen. Spomenik je srušen već dolaskom nove vlasti 1918. godine. Njegovi djelovi sačuvani su i nalaze se u depou Umjetničke galerije BiH, kaže direktor Strajo Krsmanović.

„Umjetnička galerija posjeduje medaljon koji je bio dio starog spomenika. To je medaljon na kom su lica Ferdinanda i Sofije. I to je artefakt originalni koji mi čuvamo ui našem depou. A koliko sam upoznat, kameni dijelovi stubova se nalaze u Trebinju“, navodi Krsmanović.

"Istorija pripada istoriji"

Treba li Sarajevu spomenik ubijenom prijestolonasljedniku Francu Ferdinandu, dilema je koja u BiH otvara ne istorijske već više političke polemike, koje traju decenijama. Prva među njima je šta je za jedne ili za druge Gavrilo Princip koji je ubio austrougarskog princa, ali i šta o Francu Ferdinandu govore istorijske činjenice.

„Istoričari ne presuđuju da li trebaju spomenici ili ne trebaju. Oni sami po sebi kreiraju sjećanje na neko prošlo vrijeme. Ja pripadam grupi istoričara koja se kritički odnosi prema bilo kakvom ideološkom odnosu prema prošlosti. S te strane, po mom vlastitom sudu, treba da imate ili dva ili niti jedan. Ukoliko bi ti spomenici služili kao mjesta suočavanja s prošlošću da bi se vidjela i crna i bijela slika svakoga događaja, onda bi oni imali i svoju vrlo važnu edukativnu ulogu. Ukoliko bi služili samo da bi se pokazala samo jedna strana medalje naše prošlosti, suštinski oni bi bili kontraproduktivni“, smatra profesor istorije na Filozofskom fakultetu u Sarajevu Edin Radušić.

Većina je saglasna u jednom - ukoliko se obnovi srušeni spomenik Francu Ferdinandu, moraju se vratiti i stope Gavrila Principa, spomenik skinut nakon posljednjeg rata u BiH.

„Istorija pripada istoriji. Ako se radi o nekom spomeniku, on je spomenik nekome, nije spomenik današnjem vremenu, ne živimo mi to danas. Ali je lijepo da to ima ako već postoji. Ja bih istovremeno napravio i taj spomenik, a bogami bih vratio i one stope koje je Vojo Dimitrijević napravio – da stoji i taj spomenik, da stoje oba spomenika. Sve što je bilo napravljeno to su spomenici nekim vremenima, koliko god da su ona kontroverzna. Znači da smo mi svjesni da smo mi živjeli kroz razna kontroverzna vremena i da trenutno u ovom vremenu ne postoji nikakva ideologija, nikakav Staljin koji će sada da očisti jedan spomenik, da ga skloni i da postavi drugi“, kaže umjetnik Damir Nikšić.

Nisu svi zadovoljni ovim prijedlogom, naročito zbog činjenice da u Bosni i Hercegovini svaka vlast ili ideologija ruši postojeće, a gradi nove spomenike - i tako u krug. Jedno potpuno drugačije rješenje predlaže reditelj Haris Pašović:

„Ja sam pisao nekidan tekst za Radio Sarajevo u kojem sam podržao fejsbuk status jerdnog slušatelja koji je rekao da on smatra da je Franc Ferdinand jedan odličan škotski bend, ali da bi mnogo važnije bilo da se napravi jedan spomenik grupi U2 koja je važnija za Sarajevo.“