Autor: Damjan Pavlica

“Treba nastojati da se srpski živalj sa Kosova što pre raseli ... Srpske koloniste treba ubijati.” — okupacioni premijer Albanije Mustafa Kruja 1942.
 
Nakon okupacije i podele Jugoslavije 1941. godine, Italija je najveći deo Kosova priključila okupiranoj Albaniji, osim severa koji Nemci priključuju okupiranoj Srbiji. Italijani se na Kosovu prikazuju kao oslobodioci, uvode albanski jezik u upravi i školstvu, i dozvoljavaju upotrebu albanske zastave. Od Albanaca formiraju kvislinške formacije. Progon Srba, naročito kolonista, je bio surov. Srpski i crnogorski kolonisti su proterani nazad u Crnu Goru i Srbiju, mnogi su ubijeni, njihova imovina je opljačkana, a kuće spaljene. Četničke jedinice Koste Pećanca su za ubijene Srbe vršile odmazde nad
 albanskim stanovništvom pograničnih sela. 

Početkom rata kosovski partizanski odredi su bili uglavnom sastavljeni od Srba i Crnogoraca, jer Albancu nisu želeli obnovu Jugoslavije, u kojoj su bili tlačeni. Prvi albanski partizanski odredi su formirani u jesen 1942. Kosovski partizani Boro Vukmirović i Ramiz Sadiku, koji ginu aprila 1943. godine, kasnije postaju simboli bratstva i jedinstva. Januara 1944. održana Bujanska konferencija, na kojoj je Narodnooslobodilački odbor Kosova doneo odluku o priključenju Kosova NR Albaniji. Sredinom 1944. dolazi do masovnijeg partizanskog ustanka i formira se oko 7 kosovsko-metohijskih brigada. 
 
Odluka kosovskih partizana o priključenju Kosova NR Albaniji ipak nije sprovedena. Nakon povlačenj nemačke vojske, na Kosovo u novembru 1944. ulaze jugoslovenski partizani.
 
Desetak dana nakon što su jugoslovenske jedinice prodrle na Kosovo, decembra 1944. godine izbija masovna pobuna Albanaca koji su to doživeli kao ponovnu "okupaciju" Kosova. Vrhovni štab NOVJ šalje preko 30.000 vojnika radi gušenja „balističke pobune“. U slamanju kosovskog otpora su učestvovale i dve brigade Narodno-oslobodilačke vojske Albanije, prema dogovoru Broza sa Hodžom. Najteže borbe su vođene u Drenici, a zatim u Uroševcu, Gnjilanu i Mitrovici. Mnogi albanski partizani su ponovno pripajanje Kosova Srbiji doživeli kao poništavanje njihove borbe i izdaju od vodstva narodno-oslobodilačkog pokreta.

Posleratni (Rankovićev) period u FNRJ
 
Na Kosovu je 8. februara 1945. godine zavedena Vojna uprava, u martu je slomljen glavni otpor kosovskih Albanaca, a borbe su nastavljene i narednih meseci. Nakon uspostavljanja jugoslovenske kontrole nad Kosovom, dolazi do stihijskog povratka proteranih srpskih i crnogorskih kolonista, vršenja osvete i odmazdi. Zbog toga, nove vlasti Demokratske Federativne Jugoslavije 6. marta 1945. donose odluku o privremenoj zabrani povratka kolonistima, koja je bila na snazi do donošenja Zakona o reviziji kolonističkih odnosa avgusta iste godine, nakon čega je oko 3.352 „bivših kolonista”
dobilo pravo da se vrati na Kosovo i Metohiju, dok je 306 naseljenika, koji su izgubili pravo povratka, preusmereno u Vojvodinu.

9. jula 1945. nova skupština Kosova i Metohije je donela odluku o proglašenju Autonomne Kosovsko-Metohijske Oblasti, izjavljujući da stanovništvo želi da ova oblast bude priključena "federalnoj Srbiji" kao njen sastavni deo. Ubrzo potom, na rećem zasedanju AVNOJ-a 7. avgusta 1945. godine, Kosovo je priključeno arodnoj Republici Srbiji. Profesor Jovan Đordević ističe da Kosovska autonomija nije bila kreacija Narodne Republike Srbije, već je od samog početka kategorija ustavnog prava Jugoslavije, koju predviđa i garantuje savezni ustav. Između Kosova i Srbije nije bilo hijerarhijskih prava nit dvostruke odgovornosti: svi kosovski organi vlasti izvršavali su samostalno svoja prava i odgovarali za svoj rad jedino biračima, odnosno Pokrajinskoj skupštini i Oblasnom odboru.

I nakon 1945. na Kosovu su delovale grupe balista, koje nisu priznavale odluku o priključenju Kosova Srbiji, te su protiv njih bile angažovane jedinice OZNA-e i UDBA-e, koje su imale faktičku vlast nad Kosovom. Položaj Albanaca u novoj Jugoslaviji je drastično pogoršan nakon rezolucije Informbiroa 1948. godine, kada su mnogi albanski intelektualci zatvarani i likvidirani pod optužbom da su špijuni Enver Hodže. 1951. godine se ponovo aktuelizuje pitanje iseljenja Albanaca i dolazi do obnavljanja pregovora sa Turskom. Izgleda da je državna bezbednost vršila pritisak na Albance da se izjasne kao Turci na popisu stanovništva. Za samo pet godina, na Kosovu je zabeležen neverovatan skok broja osoba koje se izjašnjavaju kao Turci, sa 1.315 (popis iz 1948) na 34.583 (popis iz 1953).  
 
Državna bezbednost Kosova je tretirala Albance kao nepoverljiv element i bila je uglavnom sastavljena od Srba i Crnogoraca. Služba državne bezbednosti na čelu sa Aleksandrom Rankovićem je tokom 1955-1956 na Kosovu sprovodila akciju oduzimanja
oružja i sistematskog pretresanja domova, oštrinom koja je prelazila svaku meru i pretvarala se u teror nad stanovništvom. Pod isprikom traženja oružja, organi državne bezbednosti mučili su na hiljade ljudi, od čega je stotinjak osoba umrlo usled torture.
Represivna politika prema kosovskim Albancima je nastavljena sve do smene Aleksandra Rankovića 1966. godine.

VEZANI TEKSTOVI:

SAVREMENA ISTORIJA KOSOVA 3: Kolonizacija Kosova u Kraljevini Jugoslaviji

SAVREMENA ISTORIJA KOSOVA 2: Aneksija Kosova u balkanskim ratovima

SAVREMENA ISTORIJA KOSOVA 1: Kosovski vilajet Otomanskog carstva

Preuzeto sa www.scribd.com

(Blin/sb)